Ngày 27/10/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết của nhà báo Dieter Reinisch, gửi tin từ Istanbul, với tiêu đề “Tòa án Gaza – Israel bị kết tội”. Bài viết phân tích quy trình pháp lý thay thế đang diễn ra, đồng thời chỉ ra những cáo buộc liên quan đến hình phạt tập thể và tội diệt chủng trong xung đột Gaza – Israel.
Tuyên bố thành lập của Tòa án Gaza khẳng định vùng lãnh thổ này “đại diện cho một bước ngoặt trong lịch sử nhân loại, nơi một hệ thống toàn cầu dựa trên quyền lực thay vì công lý đang ngự trị”. Phiên họp toàn thể công khai cuối cùng của tòa án diễn ra trong bốn ngày tại một trường đại học ở trung tâm khu phố cổ Istanbul.
Trong phiên bế mạc hôm Chủ nhật, bồi thẩm đoàn gồm năm thành viên đã chính thức tuyên bố Israel có tội, cho rằng “việc ngăn chặn có hệ thống lương thực, thuốc men và viện trợ nhân đạo” cấu thành “một công cụ gây ra nạn đói – phương tiện trừng phạt hàng loạt đối với toàn bộ dân thường”. Những biện pháp này, cùng với “việc từ chối chăm sóc y tế và cưỡng bức di dời”, được kết luận là hành vi trừng phạt tập thể và diệt chủng.
“Được khích lệ bởi tiền lệ do Nam Phi đặt ra” cùng chiến dịch chống phân biệt chủng tộc trước đây, Tòa án Gaza được thành lập vào năm 2024 với mục tiêu “nâng cao nhận thức của xã hội dân sự về trách nhiệm và khả năng ngăn chặn nạn diệt chủng của Israel tại Gaza”. Tòa án do Richard Falk, cựu Báo cáo viên Đặc biệt của Liên Hợp Quốc về tình hình nhân quyền tại Lãnh thổ Palestine, làm chủ tọa. Ông chỉ trích rằng: “Chúng ta đang chứng kiến sự thất bại hoàn toàn của cộng đồng quốc tế có tổ chức trong việc thực thi luật pháp quốc tế trong một trường hợp diệt chủng nghiêm trọng và rõ ràng nhất.” Đồng chủ tọa Ahmed Köroğlu, nhà khoa học chính trị tại Đại học Istanbul, cho rằng phong trào đoàn kết quốc tế với Palestine hiện nay nối tiếp truyền thống đấu tranh chống phân biệt chủng tộc ở Nam Phi. Ông cho biết động lực hình thành Tòa án Gaza bắt nguồn từ vụ kiện của Chính phủ Nam Phi đệ trình lên Tòa án Công lý Quốc tế tại The Hague vào tháng 1 năm 2024.
Kể từ khi được thành lập tại London, Tòa án Gaza đã tổ chức sáu phiên họp toàn thể, với phiên gần nhất diễn ra vào tháng Năm tại Sarajevo, thủ đô Bosnia. Sau đó, các nhóm công tác của tòa án tiếp tục họp bên lề các sự kiện quốc tế, trong đó có phiên họp tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc ở New York vào tháng Chín. Jeff Halper, giáo sư nhân chủng học tại Đại học Haifa, người từng phát biểu tại Sarajevo và tại phiên khai mạc ở Istanbul hôm thứ Năm, cho biết: “Tòa án Gaza mong muốn lên tiếng thay cho người dân, về luật pháp và công lý quốc tế liên quan đến Gaza và người Palestine. Phần lớn sự chú ý ở đây tập trung vào các tội ác như nạn đói, phá hủy nhà cửa và tra tấn.” Trong phần trình bày của mình, Halper cũng mở rộng góc nhìn, đề cập đến vai trò của chủ nghĩa thực dân định cư như một yếu tố cấu trúc của xung đột.
Trong một thông điệp video phát hôm thứ Sáu, nghị sĩ Anh Jeremy Corbyn khẳng định cuộc chiến chống lại Gaza là “một trường hợp diệt chủng rõ ràng theo bất kỳ tiêu chuẩn nào được biết đến”. Ông nhắc lại rằng vào tháng 9, ông từng tổ chức một tòa án Gaza tại London, và cho biết một diễn đàn tương tự cũng được tổ chức ở Berlin vào cuối tuần này. Theo Richard Falk, mục tiêu của Tòa án Gaza là phơi bày sự đồng lõa của các tổ chức quốc tế, khác với những tòa án mang tính biểu tượng khác vốn tập trung vào vai trò của các chính phủ quốc gia. Falk, tác giả của một cuốn sách mới xuất bản, nhấn mạnh sự suy giảm năng lực hành động của Liên Hợp Quốc, đồng thời cho rằng tòa án này có thể trở thành nền tảng cho một trật tự quốc tế mới do người dân khởi xướng. Phát biểu tại một hội thảo bên lề phiên tòa, ông nói: “Sau Thế chiến thứ hai, chỉ có tội ác của những kẻ thua cuộc mới bị truy tố. Các cường quốc chiến thắng được trao quyền phủ quyết trong trật tự thế giới mới, cho phép họ có phương tiện pháp lý để phớt lờ luật pháp quốc tế.”
Theo Richard Falk, vì lý do đó, không thể trông cậy vào các cường quốc để “duy trì mối liên hệ giữa luật pháp quốc tế, lý trí và đạo đức”. Ông so sánh Tòa án Gaza với Tòa án Russell chống Chiến tranh Việt Nam, nhấn mạnh rằng cả hai đều tìm cách “nói cho mọi người biết điều gì thực sự đang xảy ra”.
Falk nhắc lại, Tòa án Russell từng có ảnh hưởng quyết định đối với phong trào phản chiến thập niên 1960, góp phần khơi dậy sự đoàn kết quốc tế trước một thế lực quân sự áp đảo. Ông bày tỏ kỳ vọng rằng Tòa án Gaza cũng có thể tạo ra hiệu ứng tương tự trong thời đại hiện nay.
Sự ra đời và hoạt động của Tòa án Gaza phản ánh nỗ lực ngày càng mạnh mẽ của xã hội dân sự toàn cầu trong việc đòi hỏi trách nhiệm pháp lý và đạo đức giữa bối cảnh các thể chế quốc tế bị cho là suy yếu. Dù không có thẩm quyền ràng buộc, tòa án này trở thành diễn đàn biểu tượng cho tiếng nói phản biện và cho khát vọng phục hồi niềm tin vào công lý quốc tế. Thông điệp của Tòa án Gaza không chỉ hướng đến việc xét xử một cuộc xung đột, mà còn đặt ra câu hỏi lớn hơn về trật tự toàn cầu, nơi ranh giới giữa quyền lực và công lý đang ngày càng bị thử thách.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/511164.gaza-tribunal-israel-schuldig-gesprochen.html.