Ngày 7/7/2025, tờ Asia Financial đăng tải bài viết với tiêu đề “Trung Quốc cho biết BRICS ‘không tìm kiếm xung đột’ sau khi Trump đe dọa áp thuế”. Bắc Kinh lên tiếng trấn an rằng, BRICS không chủ trương đối đầu, sau khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump cáo buộc khối này có động thái “chống Mỹ” và tuyên bố sẽ áp mức thuế 10% với toàn bộ các thành viên nếu tái đắc cử.
Phát biểu tại cuộc họp báo thường kỳ ở Bắc Kinh ngày 7/7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc, bà Mao Ninh, khẳng định: “Liên quan đến việc áp thuế, Trung Quốc đã nhiều lần tuyên bố lập trường của mình rằng chiến tranh thương mại và thuế quan không có bên nào chiến thắng, và chủ nghĩa bảo hộ không mở ra con đường tiến về phía trước”.
Tuyên bố của Bắc Kinh được đưa ra chỉ một ngày sau khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump lên tiếng chỉ trích tuyên bố chung của Hội nghị thượng đỉnh BRICS 2025 tại Rio de Janeiro, trong đó các quốc gia thành viên mạnh mẽ lên án các cuộc không kích của Mỹ và Israel nhằm vào các cơ sở quân sự và hạt nhân của Iran, gọi đây là hành động “vi phạm luật pháp quốc tế”. Đáp trả, ông Trump đe dọa sẽ áp mức thuế 10% đối với toàn bộ các nước thành viên BRICS nếu tái đắc cử.
Trong bối cảnh các diễn đàn toàn cầu như G7 và G20 ngày càng rơi vào bế tắc do chia rẽ nội bộ và chính sách “Nước Mỹ trên hết” mang tính đối đầu của Washington, BRICS đang nổi lên như một không gian ngoại giao đa phương thay thế. Khối này ngày càng định vị mình là đối trọng với trật tự do phương Tây dẫn dắt, đặc biệt trong bối cảnh thế giới chìm trong xung đột quân sự và căng thẳng thương mại gia tăng.
Trong tuyên bố chung từ lễ khai mạc hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Rio de Janeiro được công bố vào chiều Chủ Nhật, nhóm này cảnh báo rằng việc tăng thuế quan đe dọa đến thương mại toàn cầu, tiếp tục chỉ trích ngấm ngầm các chính sách thuế quan của Trump.
Trump đe dọa trừng phạt thêm các nước có ý định gia nhập BRICS
Căng thẳng tiếp tục leo thang chỉ vài giờ sau khi Trung Quốc lên tiếng bảo vệ lập trường của BRICS. Trên nền tảng mạng xã hội Truth Social, cựu Tổng thống Donald Trump cảnh báo rằng bất kỳ quốc gia nào có ý định gia nhập nhóm BRICS và “liên kết với các chính sách chống Mỹ” đều sẽ phải đối mặt với mức thuế bổ sung 10%. Ông nhấn mạnh: “Sẽ không có ngoại lệ nào đối với chính sách này. Cảm ơn các bạn đã quan tâm đến vấn đề này!”
Tuy nhiên, ông Trump không đưa ra định nghĩa rõ ràng về cụm từ “chính sách chống Mỹ” được sử dụng trong tuyên bố của mình, khiến giới quan sát đặt câu hỏi về phạm vi và tiêu chí áp dụng của các biện pháp trừng phạt mà ông đề xuất.
Động thái mới từ ông Trump được xem là phản ứng trực tiếp sau tuyên bố của các lãnh đạo BRICS tại Hội nghị thượng đỉnh ở Rio de Janeiro, khi khối này chỉ trích mạnh mẽ các cuộc không kích do Mỹ và Israel tiến hành tại Iran. Diễn biến này càng củng cố quan điểm rằng BRICS đang tự định vị như một nền tảng ngoại giao đối trọng, trong khi chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Trump – nếu ông trở lại Nhà Trắng – có thể quay lại con đường đơn phương và bảo hộ sâu sắc hơn.
BRICS khẳng định vai trò đối trọng trong trật tự toàn cầu, Trump đẩy mạnh chính sách thương mại đơn phương
Khi các lãnh đạo BRICS nhóm họp tại Hội nghị thượng đỉnh ở Rio de Janeiro, Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva đã ví nhóm này như người kế thừa của Phong trào Không liên kết thời Chiến tranh Lạnh. “BRICS là người thừa kế của Phong trào Không liên kết,” ông Lula phát biểu. “Với chủ nghĩa đa phương đang bị tấn công, quyền tự chủ của chúng ta một lần nữa bị kiểm soát.”
Tuyên bố mang tính biểu tượng này phản ánh rõ vị thế ngày càng nổi bật của BRICS trong hệ thống quốc tế đang phân cực. Nhóm hiện quy tụ hơn một nửa dân số thế giới và chiếm khoảng 40% tổng sản phẩm kinh tế toàn cầu. Ngoài năm thành viên sáng lập gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi, khối hiện đã kết nạp thêm Ai Cập, Ethiopia, Indonesia, Iran và UAE. Gần 30 quốc gia khác, bao gồm Malaysia và Thái Lan, cũng bày tỏ mong muốn gia nhập, dù chỉ ở cấp độ đối tác.
Tuy nhiên, sự mở rộng và lập trường ngày càng rõ ràng của BRICS đang vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ phía Mỹ, đặc biệt là cựu Tổng thống Donald Trump. Ngay sau khi tuyên bố chung của BRICS chỉ trích các cuộc không kích của Mỹ và Israel vào Iran là “vi phạm luật pháp quốc tế”, ông Trump đã cáo buộc BRICS theo đuổi “chính sách chống Mỹ” và đe dọa áp thuế 10% lên toàn bộ các quốc gia thành viên. Không dừng lại ở đó, ông còn tuyên bố sẽ trừng phạt các quốc gia có ý định gia nhập khối.
“Bất kỳ quốc gia nào liên kết với các chính sách chống Mỹ của BRICS sẽ bị tính thêm Thuế quan 10%,” ông viết trên Truth Social. “Sẽ không có ngoại lệ nào đối với chính sách này.”
Mặc dù không làm rõ nội hàm của cụm từ “chính sách chống Mỹ”, cảnh báo này được đưa ra giữa lúc chính quyền Trump đang chạy đua để hoàn tất hàng chục thỏa thuận thương mại song phương trước thời hạn ngày 9/7 – mốc thời gian ông đặt ra để áp dụng các “thuế quan trả đũa” quy mô lớn từ ngày 1/8. Theo ông Trump và Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick, các lá thư thông báo sẽ được gửi đến các đối tác thương mại trong ngày 8/7.
Trong khi đó, các cuộc tiếp xúc thương mại vẫn đang tiếp diễn ở nhiều cấp độ. Bộ trưởng Kinh tế cấp cao của Indonesia, ông Airlangga Hartarto – hiện có mặt tại Hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Brazil – dự kiến sẽ tới Mỹ để giám sát các cuộc đàm phán về thuế quan. Bộ Ngoại giao Ấn Độ từ chối đưa ra bình luận ngay lập tức.
Phát biểu tại Bắc Kinh, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh cho biết: “Liên quan đến việc áp thuế, Trung Quốc đã nhiều lần tuyên bố lập trường rằng chiến tranh thương mại và thuế quan không có bên nào chiến thắng. Chủ nghĩa bảo hộ không mở ra con đường tiến về phía trước.”
Giữa lúc G7 và G20 dường như mất dần vai trò điều phối do chia rẽ nội bộ và chính sách “Nước Mỹ trên hết” đầy biến động từ Washington, BRICS đang củng cố hình ảnh là một nền tảng thay thế cho ngoại giao đa phương. Cuộc đối đầu giữa hai trật tự toàn cầu – một bên hướng tới hợp tác đa cực, một bên theo đuổi lợi ích quốc gia đơn phương – đang ngày càng lộ diện rõ ràng trên vũ đài quốc tế.
BRICS mở rộng tầm ảnh hưởng toàn cầu giữa căng thẳng thương mại và bất ổn địa chính trị
Hội nghị thượng đỉnh BRICS 2025 diễn ra tại Rio de Janeiro, Brazil, đánh dấu bước ngoặt chiến lược trong việc định vị khối như một lực lượng chủ chốt trong trật tự toàn cầu đang thay đổi. Sự kiện không chỉ cho thấy BRICS đang mở rộng cả về quy mô và ảnh hưởng mà còn là lời khẳng định vai trò của các quốc gia Nam bán cầu trong việc tái định hình các thể chế toàn cầu vốn do phương Tây chi phối.
Việc kết nạp thêm các thành viên như Ai Cập, Ethiopia, Indonesia, Iran và UAE đã tăng thêm sức nặng ngoại giao cho khối. Hơn 30 quốc gia, bao gồm Malaysia và Thái Lan, cũng bày tỏ mong muốn tham gia với tư cách thành viên chính thức hoặc đối tác. Sự mở rộng này giúp củng cố mục tiêu của BRICS: trở thành tiếng nói chung cho các nền kinh tế đang phát triển, đặc biệt là từ Nam bán cầu, trong nỗ lực cải cách Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và Quỹ Tiền tệ Quốc tế.
“Nếu quản trị quốc tế không phản ánh thực tế đa cực mới của thế kỷ 21, thì BRICS phải giúp đưa nó trở lại hiện tại,” Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva tuyên bố, đồng thời chỉ trích các cuộc chiến do Mỹ dẫn đầu ở Trung Đông là minh chứng cho sự thất bại của chủ nghĩa đơn phương.
Tuy nhiên, không khí hội nghị năm nay cũng cho thấy sự phức tạp về mặt chính trị. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cử Thủ tướng Lý Cường thay mặt tham dự, trong khi Tổng thống Nga Vladimir Putin chỉ phát biểu trực tuyến do lệnh bắt giữ từ Tòa án Hình sự Quốc tế liên quan đến chiến sự ở Ukraine. Dù vậy, một số nhà lãnh đạo chủ chốt, bao gồm Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, đã trực tiếp góp mặt tại Rio, cho thấy cam kết duy trì động lực hợp tác của BRICS.
Trong tuyên bố chung, các lãnh đạo BRICS lên án các cuộc tấn công vào “cơ sở hạ tầng dân sự và các cơ sở hạt nhân hòa bình” tại Iran là “vi phạm luật pháp quốc tế”, đồng thời bày tỏ “mối quan ngại sâu sắc” về tình hình nhân đạo ở Gaza và gọi cuộc tấn công ở khu vực Kashmir do Ấn Độ quản lý là “khủng bố”.
Phản ứng trước lập trường cứng rắn của BRICS, cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump – người đang vận động tranh cử – đã đẩy mạnh chiến lược thương mại mang tính trả đũa. Trên mạng xã hội Truth Social, ông cảnh báo: “Bất kỳ quốc gia nào liên kết với các chính sách chống Mỹ của BRICS sẽ bị tính thêm Thuế quan 10%. Sẽ không có ngoại lệ nào đối với chính sách này.”
Dù không làm rõ khái niệm “chính sách chống Mỹ”, ông Trump khẳng định sẽ áp thuế lên cả các quốc gia đang cân nhắc gia nhập BRICS. Chính quyền của ông đang nỗ lực hoàn tất hàng chục thỏa thuận thương mại song phương trước thời hạn ngày 9/7, thời điểm sau đó sẽ áp đặt “thuế quan trả đũa” đáng kể bắt đầu từ 1/8. Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick cho biết các thư thông báo sẽ được gửi đi trong ngày 8/7.
Indonesia – một thành viên mới của BRICS – cũng trở thành tâm điểm khi Bộ trưởng Kinh tế Airlangga Hartarto hiện diện tại Rio để dự hội nghị, đồng thời lên kế hoạch tới Mỹ trong tuần để giám sát các cuộc đàm phán về thuế quan. Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Ấn Độ từ chối đưa ra bình luận về các đe dọa thuế quan từ phía Washington.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh phản đối chính sách bảo hộ của Mỹ, khẳng định: “Chiến tranh thương mại và thuế quan không có bên nào chiến thắng, và chủ nghĩa bảo hộ không mở ra con đường tiến về phía trước.”
Trong bối cảnh các diễn đàn toàn cầu như G7 và G20 ngày càng thiếu đồng thuận do chính sách “Nước Mỹ trên hết” và sự phân cực chiến lược, BRICS đang nổi lên như một nền tảng thay thế cho ngoại giao đa phương. Cuộc đối đầu giữa hai tầm nhìn – một bên theo đuổi chủ nghĩa đa cực, bên kia đẩy mạnh chủ nghĩa đơn phương – sẽ tiếp tục định hình nền kinh tế toàn cầu và trật tự thế giới trong thời gian tới.
BRICS mở rộng ảnh hưởng trong các vấn đề toàn cầu: Từ AI đến biến đổi khí hậu
Không chỉ dừng lại ở các vấn đề kinh tế và thương mại, Hội nghị thượng đỉnh BRICS 2025 tại Brazil còn cho thấy khối này đang chủ động định hình các cuộc thảo luận toàn cầu về công nghệ và môi trường. Trong một tuyên bố riêng liên quan đến trí tuệ nhân tạo, các nhà lãnh đạo BRICS kêu gọi thiết lập các biện pháp bảo vệ chống lại việc sử dụng AI trái phép, bao gồm hạn chế thu thập dữ liệu quá mức và đảm bảo cơ chế thanh toán công bằng cho các ứng dụng và nền tảng công nghệ.
Bên cạnh đó, khối cũng cam kết thúc đẩy công lý môi trường. Brazil – nước chủ nhà của hội nghị năm nay và cũng là nơi sẽ tổ chức Hội nghị Liên hợp quốc về Khí hậu (COP) vào tháng 11 – đã tận dụng cơ hội để nhấn mạnh rằng các quốc gia đang phát triển đang hành động nghiêm túc trước vấn đề biến đổi khí hậu. Điều này đặc biệt đáng chú ý trong bối cảnh cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã từng rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris và phanh gấp các chính sách khí hậu khi còn đương nhiệm.
Theo các nguồn tin từ Reuters, Trung Quốc và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đã ra tín hiệu sẵn sàng đầu tư vào một “Cơ sở Rừng Nhiệt đới Vĩnh viễn” – một sáng kiến do Brazil đề xuất nhằm tài trợ cho việc bảo tồn các khu rừng nhiệt đới đang bị đe dọa nghiêm trọng trên toàn cầu. Các cuộc thảo luận với Bộ trưởng Tài chính Brazil Fernando Haddad tại Rio cho thấy tiềm năng hợp tác tài chính bền vững đang được mở rộng bên trong khối.
Ngoài ra, BRICS cũng lên tiếng ủng hộ việc Ethiopia và Iran gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), đồng thời kêu gọi khôi phục khả năng giải quyết tranh chấp thương mại của WTO – một chức năng đã gần như bị tê liệt trong những năm gần đây do sự ngăn cản từ chính quyền Mỹ.
Trong lĩnh vực tài chính, tuyên bố chung của các nhà lãnh đạo BRICS nhấn mạnh sự ủng hộ đối với kế hoạch thí điểm sáng kiến Đảm bảo Đa phương trong khuôn khổ Ngân hàng Phát triển Mới (NDB), nhằm giảm chi phí tài chính và thúc đẩy đầu tư vào các quốc gia thành viên. Theo Reuters, đây là nỗ lực nhằm xây dựng hệ thống tài chính riêng biệt với các thể chế truyền thống do phương Tây kiểm soát, qua đó tạo điều kiện thuận lợi cho các nước đang phát triển tiếp cận nguồn vốn với chi phí thấp hơn.
Sự đa dạng trong chương trình nghị sự – từ công nghệ, thương mại, môi trường cho tới cải tổ thể chế toàn cầu – cho thấy BRICS đang từng bước chuyển mình thành một lực lượng định hình luật chơi quốc tế, chứ không chỉ là một khối hợp tác kinh tế khu vực. Trong bối cảnh Mỹ tiếp tục theo đuổi chủ nghĩa đơn phương và đối đầu, vai trò của BRICS như một trụ cột đa phương ngày càng được củng cố.
Hội nghị thượng đỉnh BRICS 2025 tại Brazil đã đánh dấu bước chuyển mình rõ rệt của khối từ một liên minh kinh tế khu vực sang một nền tảng chính trị – ngoại giao toàn cầu có tham vọng định hình lại trật tự thế giới. Từ các vấn đề thương mại, cải cách thể chế quốc tế, trí tuệ nhân tạo cho đến biến đổi khí hậu, BRICS đang từng bước khẳng định vai trò đại diện cho tiếng nói của Nam bán cầu và các quốc gia đang phát triển.
Trong khi đó, các động thái đáp trả từ phía Mỹ, đặc biệt là dưới ảnh hưởng của ông Donald Trump, lại cho thấy một xu hướng quay trở lại chủ nghĩa đơn phương và bảo hộ, tiềm ẩn nguy cơ gây chia rẽ thêm trong nền kinh tế toàn cầu. Căng thẳng thương mại gia tăng, chính sách thuế quan mang tính trừng phạt và thái độ đối đầu với các thể chế đa phương đặt ra những thách thức không nhỏ cho hệ thống quốc tế hiện nay.
Trong thế giới đang tái định hình, BRICS không chỉ là biểu tượng của một trật tự mới đang hình thành, mà còn là phép thử cho khả năng hợp tác giữa các quốc gia đa dạng về lợi ích, hệ thống chính trị và vị trí địa lý. Thành công hay thất bại của khối này sẽ phản ánh mức độ khả thi của một mô hình toàn cầu đa cực – công bằng hơn nhưng cũng phức tạp hơn.
Huy Quang