Những ai từng sống và làm việc tại Đà Nẵng, đặc biệt ở khu vực quận Hải Châu (cũ), hẳn còn nhớ câu chuyện vào năm 2017, khi UBND quận đã phát động phong trào vận động các nhà hàng, quán ăn đường phố sử dụng thìa không rãnh nhằm góp phần phòng ngừa ngộ độc thực phẩm. Nhờ sự chung tay tài trợ của doanh nghiệp và các mạnh thường quân, hơn 9.000 chiếc thìa loại này đã được trao tặng để đảm bảo an toàn vệ sinh cho cộng đồng.
Có thể hiểu đơn giản, thìa không rãnh được khuyến khích sử dụng vì dễ vệ sinh, hạn chế thức ăn bám dính, từ đó giảm nguy cơ nhiễm khuẩn và đảm bảo an toàn thực phẩm. Một việc làm nhỏ nhưng ý nghĩa thiết thực, thể hiện sự quan tâm của chính quyền đến chất lượng cuộc sống, cụ thể là vệ sinh an toàn trong từng món ăn, bàn ăn và bữa ăn của mỗi gia đình, mỗi thực khách.
Ngày nay, nhịp sống công nghiệp và đô thị hóa khiến con người ngày càng vội vã trong học tập, lao động lẫn ăn uống. Nhiều người ưa chuộng sự tiện lợi, ít phải chùi rửa, thậm chí tận dụng các dụng cụ vốn không chuyên dùng cho thực phẩm. Thói quen này không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe, là nguyên nhân dẫn đến nhiều căn bệnh nguy hiểm, trong đó có ung thư.
Một trong những vấn đề đáng lo ngại là việc sử dụng nhựa trong ăn uống. Trước dịch COVID-19, từng có phong trào mạnh mẽ thay thế ống hút nhựa bằng ống hút giấy, tre, trúc; dùng giỏ, làn đi chợ; hay bao gói thực phẩm bằng lá chuối, giấy thay cho túi nilon dùng một lần. Tuy nhiên, sau dịch, việc sử dụng đồ nhựa, đặc biệt là nhựa tái chế, lại bùng phát trở lại. Túi nilon tái chế được dùng phổ biến để đựng thức ăn, nước uống nóng, dù tiềm ẩn nhiều nguy cơ thôi nhiễm kim loại nặng như chì, cadimi, những chất gây ung thư.
Theo PGS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ sinh học và thực phẩm, Đại học Bách khoa Hà Nội chia sẻ trên Báo Vietnamnet thì chúng ta đang sử dụng phần lớn túi nilon tái chế gây nhiều nguy cơ nhiễm chì, cadimi cho người sử dụng. Quả thật là không khó bắt gặp tình trạng người ta mua bún, mì, phở, cháo mang về mà tất cả nước dùng, nước sốt được cho vào những túi nilon trong trong điều kiện nhiệt độ lên tới hơn 100 độ. Không cần có kiến thức nhiều thì cũng có thể biết, với nhiệt độ cao như vậy sẽ có những phản ứng hóa nhiệt nào đó xảy ra, tạo ra những hoạt chất gây bệnh, trong đó có ung thư. Được biết, túi nilon có 2 loại là loại được sản xuất từ 100% các hạt nhựa PV và PP nguyên sinh từ dầu mỏ nguyên chất (loại này không gây hại cho con người).
Và loại thứ hai là loại túi nilon hiện nay đang dùng phổ biến, đó là loại túi nilon tái chế từ nhiều sản phẩm nhựa đã qua sử dụng, trong đó thậm chí có cả thùng đựng sơn. Trong quá trình tái chế, nhựa thủ công sẽ hấp thu các kim loại nặng như cadimi, chì là những chất dẫn đến căn bệnh ung thư. Đặc biệt theo PGS Thịnh, quá trình thôi nhiễm chất độc từ túi nilon diễn ra mạnh khi chịu tác động lớn của nhiệt. Túi ni lon hoặc hộp xốp để đựng thực phẩm nóng như sữa đậu nành, nước canh, nước lèo, canh, cơm ở 78-80 độ C sẽ khiến các chất phụ gia làm mềm, dẻo, dai túi nilon, gây phản ứng phụ và dễ dàng thôi nhiễm chất độc vào thức ăn. Túi nilon sẽ tan chảy khi đựng canh nóng và nhiều người nuốt vào bụng mà không hay biết. Ngoài ra, vẫn còn có trường hợp người ta sử dụng vỏ thùng đựng sơn đã qua sử dụng để chứa đồ ăn, cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến ung thư…Đó là chuyện xảy ra ở các nhà hàng, quán ăn, còn tại mỗi gia đình, hiện nay, nhiều người vẫn có thói quen đựng thức ăn đã qua chế biến, trong đó có cả thức ăn tươi sống trong túi nilon, hộp xốp, hộp nhựa. Điều này sẽ khiến thực phẩm dễ bị thôi nhiễm hóa chất độc hại vào thực phẩm và ảnh hưởng đến sức khỏe của nhiều người.
Không chỉ là những thực phẩm nóng mà ngay cả những thực phẩm nguội lạnh, nếu đựng trong các túi nilon, hộp nhựa được sản xuất từ nhựa tái chế cũng gây tác hại cho sức khỏe. Đặc biết là những loại thực phẩm có nhiều axit như dấm chua, dưa chua, hành tỏi chua, các thực phẩm chứa dầu hay các cá thực phẩm mặn như nước mắm, mắm ruốc… khi đựng trong túi hay thẩu, lọ, túi nilon làm từ nhựa tái chế cũng rất nguy hiểm vì có chất điện ly khiến việc hòa tan rất nhanh. Đến các quán ăn, mọi người sẽ không khó nhận ra hành tỏi, ớt chua đựng trong các chai, lọ nhựa để hết ngày nọ đến ngày kia trên bàn, chưa kể là bên trong còn bỏ sẵn cái thìa nhựa hay thìa bằng kim loại.
Nói về chất liêu nilon liên quan đến an toàn thực phẩm cũng cần lưu ý là tuyệt đối không dùng màng bọc thực phẩm nilon lên bề mặt thức ăn để hâm nóng trong lò vi sóng. Vì khi bị quay nóng trong lò vi sóng tới 300-500 độ C, các màng bọc ni lon này bị chảy nhẽo và chất dẻo sẽ dính vào thức ăn.
Chuyện trong quán ăn ngoài các yếu tố liên quan nhựa còn là các yếu tố liên quan đến giấy. Không ít quán ăn, quán nhậu người ta dùng các cuộn giấy vệ sinh để trong hộp nhựa để khách lau bát đĩa, thìa đũa. Đó còn là những mảnh giấy vuông người ta cắt ra từ những loại giấy tái chế có màu trắng ngà thậm chí xám xịt để trên bàn ăn. Tất cả đều là loại giấy được tái chế từ các đủ lại giấy sạch, bẩn không ai kiểm chứng.
An toàn vệ sinh thực phẩm vẫn còn rất nhiều vấn đề đáng lo ngại như việc sử dụng hóa chất trong ngâm ủ giá, thuốc trừ sâu trong trồng rau quả, hay chất kích thích tăng trưởng trong chăn nuôi… vốn đã được báo chí nhiều lần cảnh báo. Nhưng chính những “tiểu tiết” tưởng chừng nhỏ nhặt như chiếc thìa không rãnh, hay cách dùng đồ nhựa trong chế biến, bao gói, đựng thực phẩm mới là điều cần được quan tâm một cách nghiêm túc. Đây không chỉ dừng lại ở những phong trào mang tính nhất thời, mà phải trở thành ý thức, thói quen bền vững trong mỗi người. Có như vậy, chúng ta mới xây dựng được một xã hội trong sạch về môi trường, khỏe mạnh về thể chất và vững bền cho tương lai của giống nòi.
Dân Hùng