Ngày 21/10/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết “Chiến tranh ở Syria – Khai thác mâu thuẫn”, phân tích chiến lược lâu dài của Hoa Kỳ tại Syria. Bài báo nhận định, Washington theo đuổi mục tiêu xây dựng một quốc gia thống nhất nhưng yếu, nhằm duy trì ảnh hưởng thông qua việc khuyến khích và khai thác các bất đồng nội bộ. Theo nhà báo Tim Krüger, cách tiếp cận này, giúp Mỹ bảo đảm điều kiện thuận lợi cho những can thiệp từ bên ngoài trong khu vực.
“Chưa bao giờ có hòa bình. Có lẽ sẽ không bao giờ có hòa bình”, Tom Barrack, Đặc phái viên Hoa Kỳ tại Syria, phát biểu trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 9 về công việc của ông ở Trung Đông. Những tuyên bố như thế này cho thấy môi trường mà nhà ngoại giao, đồng thời là đại sứ tại Thổ Nhĩ Kỳ, nhìn nhận.
Thực tế, Hoa Kỳ chưa bao giờ tiếp cận Trung Đông với tư thế của một “người kiến tạo hòa bình”. Trong cách nhìn của Washington, khu vực này luôn là không gian chiến lược để phô diễn sức mạnh quân sự và bảo vệ lợi ích kinh tế của riêng mình, một quan điểm không hề thay đổi, ngay cả sau khi Tổng thống Syria Bashar al-Assad bị lật đổ vào tháng 12/2024.
Syria, nhờ vị trí địa lý nằm ở trung tâm Trung Đông, từ lâu giữ vai trò đặc biệt trong toan tính của Hoa Kỳ. Liên minh kéo dài hàng thập kỷ giữa chính quyền Damascus và Moskva là “cái gai” trong mắt Washington, tương tự như ảnh hưởng ngày càng sâu rộng của Iran tại quốc gia này kể từ đầu những năm 2000, khi “Trục Kháng cự” được hình thành.
Với vị thế là điểm giao cắt lợi ích của hai đối thủ lớn nhất của Hoa Kỳ là Nga và Iran, đồng thời là khu vực ảnh hưởng an ninh trực tiếp của đồng minh thân cận Israel, Syria trở thành một trọng điểm trong chiến lược khu vực của Mỹ. Chính vì vậy, việc Washington nhanh chóng hậu thuẫn các nhóm phiến quân Hồi giáo chống lại chế độ Assad ngay từ năm 2011 là điều dễ hiểu, phản ánh logic can thiệp quen thuộc của Mỹ ở Trung Đông: vừa định hình trật tự khu vực, vừa duy trì thế chủ động về địa – chính trị.
Sự ủng hộ mà Hoa Kỳ dành cho chính quyền HTS do Ahmed al-Sharaa lãnh đạo sau khi Assad bị lật đổ là hệ quả tất yếu của định hướng chiến lược đã được xác lập từ trước. Ngay từ năm 2022, Viện Hoover (Hoa Kỳ) trong một báo cáo đã đặt ra câu hỏi mang tính tu từ: “Liệu Washington có nên phản đối việc liên minh thánh chiến HTS tiếp quản toàn bộ Syria hay không?”, cho thấy sự mập mờ có chủ đích trong chính sách của Mỹ.
Lập trường của HTS chống lại ảnh hưởng của Iran và cái gọi là “Trục Kháng cự” vốn được biết đến rộng rãi, khiến lực lượng này trở thành đối tác tạm thời phù hợp với lợi ích chiến lược của Washington. Tuy nhiên, kể từ tháng 12, Hoa Kỳ rơi vào thế lưỡng nan: vừa phải đưa các đồng minh khác của mình tại Syria, như Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd dẫn dắt ở khu tự trị đông bắc, cùng với chính quyền Hồi giáo mới ở Damascus vào bàn đàm phán, vừa tìm cách ngăn không cho Syria phục hồi vị thế độc lập, thoát khỏi quỹ đạo ảnh hưởng của Mỹ và Israel.
Kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Barrack theo đuổi hai mục tiêu song hành tại Syria. Một mặt, ông tìm cách ổn định tình hình nhằm tạo môi trường thuận lợi cho dòng vốn đầu tư từ Hoa Kỳ; mặt khác, ông muốn bảo đảm rằng quốc gia này vẫn duy trì những rạn nứt nội bộ đủ sâu để không thể tự củng cố sức mạnh, cả về kinh tế lẫn quân sự. Cách tiếp cận đó giúp Washington duy trì ảnh hưởng lâu dài, đồng thời tạo khoảng trống cho các hoạt động quân sự của Israel trong lãnh thổ Syria mà không vấp phải phản ứng đáng kể.
Trong khi chính phủ Damascus kiên định theo đuổi mô hình nhà nước tập quyền và xem mọi xu hướng bất đồng như biểu hiện của chủ nghĩa ly khai, các nhóm thiểu số sắc tộc và tôn giáo, bao gồm người Kurd, Druze và Alawite lại kêu gọi một cấu trúc liên bang, nơi họ có quyền tự trị nhất định trong khuôn khổ thống nhất quốc gia. Barrack dường như hiểu rõ và khéo léo tận dụng mâu thuẫn này để duy trì thế cân bằng có lợi cho Hoa Kỳ.
Ngay trước vụ thảm sát do quân đội chính phủ tiến hành nhằm vào cộng đồng người Druze thiểu số tại tỉnh Suweida, miền nam Syria, vào tháng 7, đặc phái viên Hoa Kỳ phát biểu trên CNN Türk: “Không thể tồn tại một cấu trúc trong đó người Druze chỉ coi mình là Druze, người Alawite chỉ coi mình là Alawite, hay người Kurd chỉ coi mình là Kurd. Chỉ có một cấu trúc duy nhất.”
Dù các nhóm thiểu số chưa từng phản đối việc thống nhất lực lượng vũ trang, chính quyền Damascus vẫn coi tuyên bố này như một tín hiệu bật đèn xanh cho chiến dịch quân sự chống lại lực lượng phòng vệ Druze nhằm áp đặt mô hình nhà nước tập quyền bằng vũ lực. Tuy nhiên, nỗ lực ấy nhanh chóng phản tác dụng: sự kháng cự quyết liệt của người Druze không chỉ làm chiến dịch thất bại mà còn tạo cho Israel, đồng minh thân cận của Washington cái cớ hoàn hảo để can thiệp, viện trợ quân sự cho các đơn vị Druze.
Đối với Israel, đây là cơ hội mở rộng phạm vi ảnh hưởng ở miền nam Syria và gửi thông điệp rõ ràng tới Damascus rằng bất kỳ hành động quân sự nào trong khu vực đều phụ thuộc vào sự chấp thuận ngầm của Tel Aviv. Các cuộc tiếp xúc ngoại giao sau đó giữa hai bên được xem là minh chứng cho hiệu quả của chiến lược này.
Giờ đây, Tổng thống Barrack dường như đang áp dụng mô thức tương tự tại khu tự trị miền đông bắc — nơi người Kurd nắm quyền kiểm soát. Ông thúc đẩy một thỏa thuận chính trị với Damascus, nhưng đồng thời đảm bảo rằng tiến trình này diễn ra mà không kèm theo sự hòa giải thực chất nào giữa các vùng lãnh thổ. Kết quả là một Syria thống nhất trên danh nghĩa, song vẫn tiềm ẩn những chia rẽ sâu sắc, đủ để các thế lực bên ngoài, đặc biệt là Hoa Kỳ và Israel duy trì ảnh hưởng và định hướng quốc gia này theo quỹ đạo họ mong muốn.
Việc các đồng minh truyền thống của Assad gồm Nga và Iran có thể phần nào hưởng lợi từ cục diện mới tại Syria dường như không khiến Washington quá bận tâm. Ảnh hưởng của hai quốc gia này đã suy giảm rõ rệt chỉ trong vòng một năm qua.
Iran, trong bối cảnh mất dần mạng lưới đồng minh khu vực, đang rơi vào thế phòng thủ và phải thu hẹp can dự tại Syria. Trong khi đó, Nga chuyển sang lập trường thực dụng hơn, chủ yếu tập trung duy trì quyền tiếp cận các cơ sở quân sự chiến lược của mình tại Latakia, bao gồm căn cứ hải quân Tartus và căn cứ không quân Hmeimim.
Ngay sau khi Assad bị lật đổ, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Bogdanov đã có cuộc gặp với tân lãnh đạo Ahmed al-Sharaa. Sau những trao đổi ngoại giao căng thẳng ban đầu, quan hệ hai bên nhanh chóng được khôi phục ở mức ổn định. Gần đây, không chỉ diễn ra cuộc gặp giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Syria tại Moscow, mà còn có các cuộc tiếp xúc giữa các đại diện quân sự cấp cao, phản ánh nỗ lực của Moskva nhằm duy trì ảnh hưởng tối thiểu trong bối cảnh trật tự quyền lực tại Syria đang được định hình lại.
Cục diện Syria hậu Assad phản ánh rõ nét cách thức Hoa Kỳ định hình lại quyền lực tại Trung Đông: không hướng tới một nền hòa bình bền vững, mà là sự ổn định có kiểm soát, nơi các mâu thuẫn nội bộ được duy trì ở mức vừa đủ để bảo đảm khả năng can thiệp của bên ngoài. Trong chiến lược đó, Syria trở thành một “nhà nước thống nhất nhưng yếu”, đóng vai trò vùng đệm giữa các lợi ích cạnh tranh của Mỹ, Israel, Nga và Iran.
Mặc dù Washington tạm thời đạt được mục tiêu chiến lược hạn chế ảnh hưởng của Tehran và Moskva, đồng thời bảo đảm trật tự khu vực thuận lợi cho Tel Aviv, song những rạn nứt sâu trong lòng Syria lại là mầm mống cho bất ổn lâu dài. Một quốc gia bị phân mảnh về sắc tộc, tôn giáo và quyền lực chính trị khó có thể trở thành nền tảng cho bất kỳ kiến trúc an ninh bền vững nào ở Trung Đông.
Vì thế, “chiến thắng” của Hoa Kỳ tại Syria, nếu có thể gọi như vậy, vẫn chỉ mang tính tạm thời. Nó phơi bày nghịch lý cố hữu trong chính sách Trung Đông của Washington: mỗi nỗ lực kiểm soát trật tự khu vực đều đồng thời gieo mầm cho một chu kỳ hỗn loạn mới, nơi hòa bình tiếp tục là khái niệm bị hoãn lại vô thời hạn.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/510783.krieg-in-syrien-widerspr%C3%BCche-ausnutzen.html