Ngày 31/10/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đặt lại câu hỏi về di sản của chủ nghĩa thực dân qua lễ tưởng niệm Ben Barka tại Paris qua bài viết “Chống chủ nghĩa thực dân – Vẫn luôn thiết thực”. Nhà báo Jörg Tiedjen đã thuật lại thông điệp mạnh mẽ từ con trai nhà hoạt động Maroc, người kêu gọi chấm dứt các vi phạm nhân quyền đang diễn ra tại Rabat và các đồng minh của nước này.
Sáu mươi năm đã trôi qua kể từ khi chiến binh tự do người Maroc Mehdi Ben Barka bị hai cảnh sát chặn lại trên một con phố ở Paris, ép lên xe và không bao giờ được nhìn thấy nữa. Kể từ đó, hàng năm, vào ngày 29 tháng 10, người thân và các nhà hoạt động đã tập trung tại địa điểm ông mất tích, trước quán Brasserie Lipp trên đại lộ Saint-Germain. Họ yêu cầu câu trả lời về những gì đã xảy ra với Ben Barka và ai đã ra lệnh cho tội ác này. Trong phiên tòa đầu tiên vào năm 1967, chỉ có Bộ trưởng Nội vụ Maroc lúc bấy giờ được xác định là kẻ chủ mưu, các tài liệu tình báo liên quan đến vụ án vẫn được phân loại là bí mật quốc gia ở Pháp cho đến ngày nay.
Sáu mươi năm đã qua kể từ ngày Mehdi Ben Barka, biểu tượng của phong trào chống thực dân Maroc, bị hai cảnh sát chặn lại giữa lòng Paris, ép lên xe và biến mất mãi mãi. Kể từ đó, vào ngày 29/10 hàng năm, gia đình và các nhà hoạt động lại tụ họp trước quán Brasserie Lipp trên đại lộ Saint-Germain, nơi ông mất tích, để đòi công lý và sự thật. Trong phiên tòa đầu tiên năm 1967, chỉ có Bộ trưởng Nội vụ Maroc khi ấy bị xác định là kẻ chủ mưu, trong khi các tài liệu tình báo liên quan vẫn được Pháp giữ kín dưới danh mục bí mật quốc gia cho đến nay.
Ngay cả tối thứ Tư, đông đảo người biểu tình vẫn xuất hiện bất chấp cơn mưa xối xả trên khắp thủ đô nước Pháp. Họ túm tụm dưới những chiếc ô, lắng nghe bài phát biểu của Bachir, con trai của Ben Barka, người lần cuối gặp cha mình lúc 15 tuổi. Bachir lên án mối liên minh chặt chẽ giữa Maroc và chế độ diệt chủng ở Israel. Ông cũng nói về một cuốn sách được xuất bản cùng ngày bởi hai nhà báo người Mỹ gốc Israel Stephen Smith và Ronen Bergman, có tựa đề “Vụ Ben Barka”, tự nhận là “vụ bê bối lớn nhất của nền Cộng hòa thứ Năm ở Pháp)”.
Tối thứ Tư, bất chấp mưa lớn trút xuống Paris, dòng người biểu tình vẫn tụ tập đông đảo trước địa điểm tưởng niệm Ben Barka. Bachir Ben Barka, con trai nhà hoạt động Maroc, người mới 15 tuổi khi lần cuối gặp cha mình, nay là một tiếng nói kiên định cho công lý, đã chỉ trích quan hệ đồng minh giữa Maroc và chế độ diệt chủng ở Israel, gọi đó là “mối liên kết của sự đàn áp Ông cũng nói về một cuốn sách được xuất bản cùng ngày bởi hai nhà báo người Mỹ gốc Israel Stephen Smith và Ronen Bergman, có tựa đề “Vụ Ben Barka”, được giới thiệu như “vụ bê bối lớn nhất trong lịch sử nền Cộng hòa thứ Năm” của Pháp.
Phát biểu sau đó tại buổi thảo luận ở trụ sở Đảng Xã hội Thống nhất (PSU), ông Bachir Ben Barka cho biết ông chưa muốn vội vàng gọi ấn phẩm mới vừa ra mắt là “dấu vết giả”. Tuy nhiên, ông tiếp cận các tiết lộ trong cuốn sách với sự thận trọng, đặc biệt là chi tiết cho rằng cơ quan tình báo Mossad của Israel, theo chỉ thị từ Rabat, đã chuẩn bị một kế hoạch ám sát cha ông song song với vụ bắt cóc. Bachir lưu ý rằng một trong những câu hỏi then chốt, vị trí nơi cất giấu thi thể đến nay vẫn chưa thể xác minh, khi địa điểm được cho là nơi phi tang hiện không thể tiếp cận.
Vụ án hình sự lâu đời nhất vẫn đang được điều tra tại Pháp cho đến nay vẫn chưa hề mất đi tính cấp bách. Trong cuộc biểu tình, có sự tham gia của đại diện phong trào “Gen Z 212”, phong trào phản đối bất công xã hội tại Maroc, vốn đang bị đàn áp mạnh mẽ với hàng trăm vụ bắt giữ và nhiều bản án tù nặng nề. “Đủ rồi!”, Bachir Ben Barka tuyên bố, lên án các vi phạm nhân quyền vẫn đang diễn ra tại Maroc và các đồng minh. Ông cũng hồi tưởng lại thời điểm cha mình bị lừa đến nơi mất tích, khi Ben Barka đến Brasserie Lipp để tham dự một cuộc họp sơ bộ về dự án phim chống thực dân, mà không hề biết cơ quan mật vụ Maroc đứng sau âm mưu đó. Bộ phim được dự kiến mang tên “Basta!”.
Maroc có lẽ đã đi theo một con đường khác, nếu Vua Hassan II không thành công trong việc loại bỏ phe cánh tả từng có ảnh hưởng lớn tại quốc gia Bắc Phi này – mà Ben Barka là nhân vật tiêu biểu. Cuộc xâm lược Tây Sahara năm 1975 đã thổi bùng làn sóng dân tộc chủ nghĩa, buộc những người phản đối chế độ chuyên chế còn sót lại phải im tiếng. Trái ngược với xu thế đó, Ben Barka từng đấu tranh cho dân chủ, giáo dục, bình đẳng, công lý xã hội và một Maghreb thống nhất, bác bỏ khái niệm “Đại Maroc” đầy tham vọng. Thế nhưng, vương quốc Maroc ngày nay lại trở thành một trong những mũi nhọn của chủ nghĩa thực dân mới ở châu Phi.
Tại Maroc, Mehdi Ben Barka từng bị kết án tử hình hai lần. Cả Pháp và Hoa Kỳ cũng xem ông là một phần tử nổi loạn nguy hiểm, bởi ông ủng hộ Mặt trận Giải phóng Quốc gia (FLN) trong Chiến tranh Algeria. Trước khi bị sát hại, ông đã đứng ra tổ chức Hội nghị Tam Lục địa năm 1966 tại Havana, nơi Ernesto “Che” Guevara, người bạn thân thiết của ông, kêu gọi “tạo ra một, hai, hay nhiều Việt Nam” để đánh bại chủ nghĩa đế quốc. Một trong những di sản tinh thần của Ben Barka là bài phát biểu chưa kịp đọc, mang tên “Lựa chọn Cách mạng”. Tại buổi thảo luận tưởng niệm, một người tham dự đã nhắc lại văn kiện này và nhấn mạnh tầm quan trọng của nó trong thời đại ngày nay.
Hơn nửa thế kỷ sau, vụ án Ben Barka không chỉ là một ẩn số lịch sử, mà còn là tấm gương phản chiếu những mâu thuẫn chưa được hóa giải giữa quyền lực, ký ức và công lý ở Maroc và cả thế giới hậu thực dân. Khi chủ nghĩa thực dân mới đang trở lại dưới nhiều hình thức khác nhau, di sản tư tưởng của Ben Barka về dân chủ, đoàn kết và giải phóng con người, vẫn giữ nguyên tính thời sự và sức lay động.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/511464.antikolonialismus-nichts-an-brisanz-verloren.html