Ở bất kỳ giai đoạn nào, trong hoàn cảnh nào, nhân tài luôn được trọng dụng và có vai trò quan trọng trong các nhiệm vụ. Trong bối cảnh hiện nay, việc phát hiện, thu hút và trọng dụng nhân tài cả trong và ngoài Đảng là nhiệm vụ rất quan trọng, được coi là công việc “then chốt” nhằm phát huy sức mạnh của từng tổ chức, của đất nước tạo thành sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc để bước vào kỷ nguyên mới. Điều đó đặt ra yêu cầu cao cho ngành tổ chức – cán bộ tham mưu cho cấp ủy đảng các cấp lựa chọn, sắp xếp, bố trí và sử dụng nhân tài đúng người, đúng việc.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân tài và trọng dụng nhân tài.
Ngay sau khi giành được độc lập, để có nguồn nhân lực xây dựng nước ta tiến lên chủ nghĩa xã hội, ngày 14/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Kiến thiết cần có nhân tài. Nhân tài nước ta dù chưa có nhiều lắm nhưng nếu chúng ta khéo lựa chọn, khéo phân phối, khéo dùng thì nhân tài càng ngày càng phát triển càng thêm nhiều”(1). Điều đó cho thấy, lựa trọn và trọng dụng nhân tài là công việc khó khăn và đòi hỏi phải khách quan, khéo léo; phải làm sao cho người tài bộc lộ tài năng ở trong tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội và làm cho họ tin tưởng, có khát vọng cống hiến cho đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhiều lần căn dặn, trong mọi công việc của đất nước “phải trọng nhân tài”(2). Người khẳng định rằng, trong Nhân dân có “rất nhiều nhân tài ngoài Đảng. Chúng ta không được bỏ rơi họ, xa cách họ. Chúng ta phải thật thà đoàn kết với họ, nâng đỡ họ. Phải thân thiết với họ, gần gũi họ, đem tài năng của họ giúp ích vào công cuộc kháng chiến cứu nước”(3). Tư tưởng của Người cho thấy nhân tài không đánh giá qua thành phần xuất thân, giai cấp, dân tộc, tôn giáo và giới tính và tuổi tác, lĩnh vực công tác.
Không chỉ nói bằng lời mà Chủ tịch Hồ Chí Minh nói luôn đi đôi với làm, bản thân Chủ tịch Hồ Chí Minh chính là tấm gương mẫu mực về trọng dụng người tài. Bác Hồ đã cảm hóa và vận động người tài tham gia chính quyền cách mạng. Bên cạnh nhiều bậc trí thức, học giả nổi tiếng, chức sắc tôn giáo đã nhiệt tình tham gia cách mạng thì ngay cả như quan lại bậc cao của chế độ cũ như ông Phan Kế Toại, Bùi Bằng Đoàn… Một số trí thức nổi tiếng cả về tài và đức, học vị lúc bấy giờ đang có mức thu nhập cao, gia đình sống sung túc ở nước ngoài nhưng vẫn tình nguyện trở về nước với Nhân dân tham gia chiến đấu như Phạm Quang Lễ (tức Trần Ðại Nghĩa), Lê Văn Thiêm, Lương Định Của… Trong số nhân tài ấy, nhiều người không phải là đảng viên nhưng đã có những đóng góp vô cùng to lớn cho công cuộc kháng chiến cứu nước và kiến thiết đất nước. Không ít người phấn đấu về sau trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Công lao của họ đã được Tổ quốc, được Đảng, Nhân dân trân trọng và đời đời ghi nhận. Ngày nay, ở nhiều nơi trên khắp cả nước đã có những đường phố, trường học, bệnh viện, viện nghiên cứu khoa học,… mang tên của các trí thức nổi tiếng ấy.
Chủ tịch Hồ Chí Minh quan niệm, nhân tài là người vừa có tài lại vừa có đức, nhưng là người biết đem cái tài ra phục vụ Nhân dân, chứ không phải là để mạng lại lợi ích cá nhân; giữa tài và đức luôn có mối quan hệ với nhau và đức là cái gốc, tài là rất quan trọng. “Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được Nhân dân”(4). Nhưng có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó. Điều đó có cho thấy rằng, tài và đức phải gắn bó chặt chẽ với nhau ở người, khi đó được gọi là nhân tài.
Nhân tài có ở nhiều lĩnh vực khác nhau, ở nhiều cấp độ khác nhau. Có nhân tài là vĩ nhân, là lãnh tụ kiệt xuất; có nhân tài là người uyên bác, là người phát minh khoa học; có những nhân tài có khả năng giải quyết nhanh các vấn đề cấp thiết do thực tiễn đặt ra…. Có nhân tài trong lĩnh vực chính trị, ở lĩnh vực khoa học, ở lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật hoặc lĩnh vực an ninh, quân sự… Sức ảnh hưởng của nhân tài có thể một vùng, một ngành, quốc gia và quốc tế… Vì vậy, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu, khi đã phát hiện được người tài rồi thì phải dùng người đúng chỗ, đúng việc; phải xem người ấy xứng với việc gì. Nếu người có tài mà dùng không đúng tài của họ, cũng không được việc cho nên đừng bao giờ “bảo thợ rèn đi đóng tủ, thợ mộc thì bảo đi rèn dao”(5).
Ý nghĩa đối với xác định tiêu chí đánh giá nhân tài hiện nay
Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về nhân tài, ngày nay việc xác định tiêu chí đánh giá nhân tài luôn là vấn đề lớn được quan tâm và phổ biến trong xã hội. Đảng và Nhà nước, các nhà nghiên cứu và các nhà quản lý quan niệm, xác định tiêu chí nhân tài theo thực tiễn. Tuy nhiên nhận thức, quan niệm về nhân tài và tiêu chí xác định nhân tài ở từng thời điểm cụ thể có sự khác nhau. Có nhiều thuật ngữ được dùng để mô tả, phản ánh cá nhân có tài năng, trí tuệ, năng lực vượt trội như nhân tài, hiền tài, nhân lực chất lượng cao, người giỏi, người có tâm và có tầm… Điển hình như, “nhân tài được xem là đội ngũ tinh hoa của nguồn nhân lực, năng lực được khẳng định thông qua thực tiễn công tác; là người có hiệu suất làm việc vượt trội, phẩm chất đạo đức tốt, cam kết và sẵn sàng phụng sự tổ chức trong hiện tại và tương lai”(6); hay nhân tài cơ bản là “người có tài năng xuất sắc”(7). Có thể khẳng định, nhân tài là người có năng lực vượt trội trong một hoặc một số lĩnh vực, có nhiều đóng góp tích cực vì lợi ích cộng đồng, nhân loại…; dám nghĩ, dám làm, dám chấp nhận thay đổi để đem lại giá trị mới, mang tính đột phá. Tựu chung, nhân tài có thể được hiểu là người có năng lực, trình độ, trí tuệ, tầm nhìn vượt người, có khát vọng cống hiến, khát khao được khẳng định bản thân và được đánh giá thông qua công việc thực tiễn với đóng góp hiệu quả.
Để bước vào kỷ nguyên mới, xác định tiêu chí đánh giá nhân tài cần dựa trên các hệ giá trị cụ thể như sau.
Một là, có đạo đức, phẩm chất chính trị và lòng trung thành với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân.
Bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, qua nhiều thời kỳ lịch sử luôn đặt giá trị đạo đức, phẩm chất chính trị, lòng trung thành của đội ngũ phục vụ giai cấp thống trị lên hàng đầu. Do đó đánh giá nhân tài cho đất nước cần phải luôn đặt giá trị đạo đức, phẩm chất chính trị, lòng trung thành của nhân tài lên hàng đầu. Đảng Cộng sản Việt Nam đã và sẽ là “tổ chức cao nhất của quần chúng lao động, hiện thân của trí tuệ, danh dự và lương tâm của dân tộc”(8). Do đó, Đảng và Nhà nước lựa chọn, xác định nhân tài trước hết phải bảo đảm đầy đủ phẩm chất đạo đức cách mạng, bản lĩnh chính trị và lòng trung thành với Tổ quốc, Nhân dân để phụng sự Tổ quốc. Dù nhân tài hoạt động trong lĩnh vực nào thì lòng trung thành vì quốc gia – dân tộc, vì Nhân dân, vì tổ chức là tiêu chí gốc rễ. Ngược lại, nếu người có trình độ, nhưng đạo đức, phẩm chất chính trị kém, không có lòng trung thành thì có thể làm tổn hại cho đất nước hoặc băng hoại cho tổ chức.
Để đáp ứng yêu cầu thực tiễn và khắc phục tình trạng sợ trách nhiệm, sợ pháp luật, thiếu bản lĩnh không dám bộc lộ tài năng. Bộ Chính trị đã ban hành Quy định số 144-QĐ/TW, ngày 9/5/2024, về “Quy định về chuẩn mực đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên trong giai đoạn mới”, trong đó xác định các chuẩn mực, bao gồm yêu nước, tôn trọng nhân dân, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc; bản lĩnh, đổi mới, sáng tạo, hội nhập; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; đoàn kết, kỷ cương, tình thương, trách nhiệm, gương mẫu, khiêm tốn, tu dưỡng rèn luyện, học tập suốt đời…, gắn với nội dung cụ thể về trách nhiệm, bản lĩnh của cán bộ, công chức, viên chức, như tâm huyết, trách nhiệm, dấn thân, nỗ lực hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ được giao, có ý chí, quyết tâm thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới do Đảng lãnh đạo, góp phần xây dựng đất nước giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc… Đây là các tiêu chuẩn cụ thể, rõ ràng và nhân tài phải là đối tượng tiên phong, gương mẫu, nghiêm chỉnh chấp hành, thực hiện các tiêu chuẩn trên.
Hai là, có sức khỏe tốt, chịu được áp lực công việc
Một trong những yếu tố đánh giá chất lượng nguồn nhân lực, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định nhiệm vụ “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có sức khỏe, năng lực, trình độ, có ý thức, trách nhiệm cao đối với bản thân, gia đình, xã hội và Tổ quốc. Đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao”(9). Trên cơ sở đó để khẳng định sức khỏe, thể chất có vai trò quan trọng và cần thiết để phát triển con người toàn diện, chỉ khi sức khỏe được bảo đảm, nhân tài mới có năng lượng tích cực để lao động, cống hiến và sáng tạo. Đối với nhân tài, sức khỏe tốt là điều kiện không chỉ để làm việc, mà còn chịu được áp lực công việc, đồng thời lan tỏa nhiệt huyết, sự năng động và động lực cống hiến cho người xung quanh. Theo đó, tiêu chuẩn quan trọng và cần thiết của nhân tài trong bối cảnh hiện nay là có sức khỏe tốt, bền bỉ, chịu đựng được áp lực công việc.
Ba là, có khát vọng cống hiến và trách nhiệm với cộng đồng, xã hội.
Để xác định nhân tài thì không thể chỉ dừng lại ở việc xem xét tài năng cá nhân, mà cần chứng minh bằng tinh thần cống hiến và trách nhiệm của bản thân với xã hội; nhân tài phải được hiện thực hóa tài năng trong thực tiễn, nếu không thì chỉ là tiềm năng. Từ tâm chí, nhân tài cần có khát vọng, mong muốn được cống hiến, luôn trăn trở với những vấn đề của tổ chức, Nhân dân, Tổ quốc để hướng tới mục tiêu phục vụ lợi ích cho cộng đồng và xã hội. Đây cũng là trách nhiệm xã hội của nhân tài. Bên cạnh đó, nhân tài phải gương mẫu và thuyết phục để truyền cảm hứng cho những người xung quanh, thúc đẩy mọi người xác định mục tiêu, lý tưởng sống, làm việc hiệu quả hơn; chính lòng hăng say, nhiệt huyết của nhân tài là yếu tố làm nên sức mạnh tập thể, sự đoàn kết và động lực mạnh mẽ cho tổ chức và cho xã hội.
Bốn là, linh hoạt, khả năng thích nghi tốt với thay đổi của môi trường trên cơ sở có bản lĩnh vững vàng.
Trong bối cảnh “Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tiếp tục tiến triển, nhưng cũng đang bị đe dọa bởi sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, cạnh tranh chiến lược, cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại diễn ra gay gắt”(10) đòi hỏi nhân tài thật sự linh hoạt, có khả năng thích nghi nhanh, dự báo, dự đoán vấn đề chính xác. Tư duy linh hoạt, sáng tạo sẽ giúp người tài có ý tưởng mới, có quy trình làm việc tối ưu với hiệu quả công việc cao. Sự sáng tạo, khả năng hòa nhập, tiếp thu của nhân tài không chỉ giải quyết vấn đề hiện tại, mà còn mở đường cho sự tiến bộ, kiến tạo, đổi mới môi trường làm việc. Do đó, sự biến động của môi trường là một thử thách và rèn luyện đối với nhân tài. Tuy nhiên, sự linh hoạt, thay đổi là cần thiết, nhưng phải dựa trên nền tảng quy định của pháp luật, có lập trường, tư tưởng chính trị vững vàng, không dao động, mất phương hướng trước khó khăn, thử thách, cám dỗ,…
Năm là, có năng lực vượt trội, có tố chất của người tiên phong dám đương đầu với thử thách, nhất là khi gặp tình huống khó khăn, thách thức.
Tố chất của nhân tài được thể hiện ở năng lực tư duy khi giải quyết công việc và thực hiện mối quan hệ trong và ngoài tổ chức, khi nhận nhiệm vụ. Do đó, cần xác định nhà quản lý là nhân tài cần phải có năng lực, kỹ năng quản lý, lãnh đạo vượt trội, có khả năng định hướng, dẫn dắt, đoàn kết trong nội bộ tổ chức; người thực hiện công việc chuyên môn được xác định là nhân tài phải có kiến thức sâu trong lĩnh vực cụ thể cùng khả năng vận dụng để giải quyết công việc mang tính vượt trội. Mặt khác, phải cố tinh thần năng động, đổi mới sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung, không sợ sai, sợ mất lòng, không đối phó, đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, dám đấu tranh phê phán cái sai, cái xấu,… để xứng đáng với khát vọng, trí tuệ, bản lĩnh của một nhân tài vì dân, vì nước,…; theo đó, đây chính là thước đo thể hiện bản lĩnh, lòng dũng cảm và sự vượt trội của một cá nhân, hướng tới lợi ích chung vì tổ chức, quốc gia – dân tộc.
Trong điều kiện cạnh tranh và thu hút nhân tài diễn ra rất gay gắt giữa các nước, hiện nay, việc phát hiện đúng và trọng dụng nhân tài là nhiệm vụ rất quan trọng và phải trở thành chủ trương, chính sách nhất quán, có hiệu quả cao để tăng cường sức mạnh của đất nước, củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Chính vì vậy, chủ trương “trọng dụng, đãi ngộ thỏa đáng đối với nhân tài, các nhà khoa học và công nghệ Việt Nam có trình độ chuyên môn cao ở trong nước và nước ngoài, nhất là các nhà khoa học đầu ngành, nhà khoa học có khả năng chủ trì các nhiệm vụ khoa học và công nghệ đặc biệt quan trọng”(11) do Đại hội XIII của Đảng đề ra là hết sức đúng đắn và kịp thời. Khi chủ trương này được thực hiện nghiêm chỉnh và hiệu quả, nhất định sẽ góp phần thiết thực để đưa nước ta đạt được mục tiêu: “Đến năm 2045: trở thành nước phát triển, thu nhập cao”(12)./.
Đoàn Thị Bích Liên/Trưởng phòng, Phòng Tổ chức – Cán bộ, Bệnh viện đa khoa Hà Đông
Nguyễn Văn Bách/Giảng viên, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng.
Chú thích
(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 4, tr. 114.
(2), (3), (4), (5) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 313, 315 – 316, 292, 314
(6) Nguyễn Bá Chiến – Đoàn Văn Tình (2021) “Hoàn thiện cơ chế tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ nhân tài hiện nay”, Tạp chí Tổ chức nhà nước điện tử, ngày 10/8/2021
(7) Hoàng Phê (chủ biên – 2003), Từ điển Tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng – Trung tâm Từ điển học, Đà Nẵng, tr. 711
(8) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, t. 9, tr. 412
(9), (11), (12) Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb, Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, t. I, tr. 231
(10) Nguyễn Phú Trọng (2022), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tr. 233
Tài liệu tham khảo
1.Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 4, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011
2.Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011
3.Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 9, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011
4.Nguyễn Bá Chiến – Đoàn Văn Tình (2021), “Hoàn thiện cơ chế tuyển dụng, sử dụng và đãi ngộ nhân tài hiện nay”, Tạp chí Tổ chức nhà nước điện tử, ngày 10/8/2021
5.Hoàng Phê (chủ biên – 2003), Từ điển Tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng – Trung tâm Từ điển học, Đà Nẵng
6.Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội
7.Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội
8.Nguyễn Phú Trọng (2022), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội