(Đà Nẵng). Với mục tiêu thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trên địa bàn thành phố Đà Nẵng, các chuyên gia cùng có đề xuất: Sớm vận dụng mô hình “cộng sinh công nghiệp” như một giải pháp thu hồi chất thải, phế thải, đồ dùng đã qua sử dụng, qua hợp tác chia sẻ, trao đổi, kể cả thương mại, tái chế – tái sử dụng, biến chất thải từ doanh nghiệp này thành nguyên liệu cho doanh nghiệp khác.
Chiều nay (7/11/2025), đã diễn ra hội thảo “phát triển khoa học và ứng dụng, chuyển giao công nghệ thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trên địa bàn thành phố đà nẵng đến năm 2030”, do Trung tâm ứng dụng khoa học công nghệ và tiêu chuẩn đo lường chất lượng (Sở Khoa học và Công nghệ thành phố Đà Nẵng) tổ chức.
Cộng sinh công nghiệp cách tiếp cận ngắn nhất, thực tế nhất với kinh tế tuần hoàn
Hội thảo là diễn đàn mở, để giới quản lý, chuyên gia và đại diện doanh nghiệp cùng trao đổi, đề xuất giải pháp; chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, đặc biệt thảo luận về những khó khăn, thách thức, cùng cơ hội và tiềm năng của Đà Nẵng trong bối cảnh mới sau sáp nhập, trong xây dựng mục tiêu, chương trình, giải pháp phát triển kinh tế xã hội của thành phố theo hướng Xanh, kinh tế tuần hoàn. Các ý kiến tại diễn đàn góp phần quan trọng để hoàn thiện đề án và kế hoạch thực hiện “Đề án thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trên địa bàn thành phố”.
Đề xuất hình thành các cụm công nghiệp cộng sinh (hay cộng sinh công nghiệp/ industrial symbiosis) được TS. Bùi Ngọc Như Nguyệt (Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế, xã hội Đà Nẵng) đề xuất qua báo cáo “Tổng quan về kinh tế tuần hoàn kinh nghiệm quốc tế và mô hình phát triển tại Đà Nẵng”. Tác giả nhấn mạnh đến yếu tố “Biến chất thải từ doanh nghiệp này thành nguyên liệu cho doanh nghiệp khác. Điều này tạo ra mạng lưới tuần hoàn trong chuỗi cung ứng chế biến nông-lâm-thủy sản” và mạng lưới cộng sinh công nghiệp, khu công nghiệp sinh thái, năm ở cấp độ trung bình trong các cấp độ của kinh tế tuần hoàn, cho thấy khả năng có thể ứng dụng vào thực tế cao, hỗ trợ cho yêu cầu quản lý chất thải sáng tạo và các chương trình không chất thải, hay mô hình hợp tác chia sẻ, trao đổi ở cấp vĩ mô.
Đề xuất một số mô hình kinh tế tuần hoàn áp dụng trong sản xuất công nghiệp đối với thành phố Đà Nẵng, TS. Bùi Ngọc Như Nguyệt đưa ra các lĩnh vực có khả năng tiệm cận kinh tế tuần hoàn như (các ngành) Công nghiệp công nghệ cao. Nêu dẫn chứng từ Nhà máy bán dẫn (TSMC tại Đài Loan), nơi tiêu thụ hàng triệu lít nước mỗi ngày; với hệ thống tuần hoàn, xử lý và tái sử dụng tới 85% lượng nước, TSMC đã giảm áp lực (rất lớn) lên nguồn cung nước của ngành dịch vụ địa phương (và tài nguyên nước). Minh chứng này cho thấy kinh tế tuần hoàn có thể giải quyết trực tiếp các thách thức tài nguyên trong ngành công nghệ cao (Nguồn báo cáo: TSMC Sustainability Report, 2022).
Đối với ngành Công nghiệp chế tạo và công nghiệp hỗ trợ, đó là mô hình “Hệ thống tái sản xuất/Remanufacturing” của Caterpillar Reman Program, linh kiện và phụ tùng đã qua sử dụng được thu hồi, tái chế, tái sản xuất theo tiêu chuẩn kỹ thuật và chất lượng như mới. Chương trình này giúp Caterpillar giảm tới 60% năng lượng và 80% vật liệu so với sản xuất mới, đồng thời tạo ra một thị trường sản phẩm có giá thành cạnh tranh hơn cho khách hàng. Đây là ví dụ thành công về “kéo dài vòng đời sản phẩm” trong lĩnh vực chế tạo (Caterpillar, 2021). Mô hình cũng cho thấy khả năng biến chất thải thành nguyên liệu của cộng sinh công nghiệp.
Tương tự, là mô hình Product-as-a-Service (thường gọi tắt là PaaS), thay đổi cách tiêu dùng, từ sở hữu sản phẩm sang trả phí theo dịch vụ (ví dụ: thuê, chia sẻ, trả phí theo mức sử dụng). Nhà sản xuất vẫn giữ quyền sở hữu, đảm bảo quản lý vòng đời sản phẩm, thu hồi linh kiện, vật liệu khi hết hạn sử dụng và tái đưa vào sản xuất. PaaS đã được áp dụng trong nhiều lĩnh vực như thiết bị văn phòng (máy in, photocopy), giao thông (xe điện chia sẻ), điện tử (thuê điện thoại, máy tính), năng lượng (dịch vụ chiếu sáng).
Đối với ngành Công nghiệp chế biến, khu vực Liên minh châu Âu đã giới thiệu cách “giảm chi phí xử lý chất thải, đồng thời tạo ra chuỗi giá trị mới, mở rộng nguồn cung nguyên liệu tái tạo thay thế cho hóa thạch”. Đó là các nhà máy Biorefinery biến phụ phẩm nông nghiệp như rơm rạ, vỏ ngô, phế thải cá hoặc dầu thực vật thành nhiều sản phẩm có giá trị, từ phân bón hữu cơ, protein bổ sung, bioethanol đến hóa chất sinh học. Trong khí đó, ở ngành Năng lượng tái tạo, vật liệu xanh, trả lời câu hỏi lớn “Làm gì với các tấm pin mặt trời khi nó hết tuổi thọ”, Cơ quan Năng lượng tái tạo quốc tế đã xây dựng các hướng dẫn và kế hoạch thu hồi, tái chế silicon, thủy tinh và bạc từ tấm pin PV hết vòng đời. Theo ước tính (của Chương trình Tái chế tấm pin mặt trời của IRENA, năm 2020), đến năm 2050, ngành tái chế PV có thể tạo ra giá trị hơn 15 tỷ USD toàn cầu, đủ để sản xuất hàng tỷ tấm pin mới. Điều này chứng minh rằng năng lượng tái tạo cũng cần được tích hợp với chuỗi giá trị tuần hoàn thay vì chỉ chú trọng phát điện sạch.
Liên quan đến ngành Công nghiệp tái chế và thu hồi tài nguyên, mô hình “Mạng lưới tái chế cộng đồng” được nhắc lại, vì đây là quy trình điển hình. Được bắt từ phân loại rác tại hộ gia đình (một nội dung mà điều 60 của Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã quy định: Hộ gia đình, cá nhân bắt buộc phải phân loại chất thải rắn sinh hoạt thành 3 loại chính: chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm; và chất thải rắn sinh hoạt khác). Sau đó, rác thải được thu gom bởi trạm tái chế cộng đồng – sơ chế và cung ứng cho doanh nghiệp tái chế chuyên nghiệp. Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế, như nhựa, giấy, kim loại, rác hữu cơ, trở thành nguyên liệu chủ yếu để (nhà máy) tái chế thành vật liệu tái sử dụng, phân compost, các sản phẩm có giá trị thấp, …. Mô hình này thực sự giảm tải cho hệ thống xử lý rác đô thị, tiết kiệm chi phí vận chuyển và chôn lấp, đồng thời tạo ra dòng nguyên liệu ổn định cho ngành công nghiệp tái chế.
Với tham luận “Giải pháp Phát triển nhân lực xanh cho thành phố Đà Nẵng”, PGS.TS Đặng Thị Thanh Huyền- Phó Trưởng khoa đào tạo Quốc tế, trường Đại học Xây dựng Hà Nội, Chuyên gia cao cấp về Môi trường và Phát triển bền vững, cũng có chung nhìn nhận: Cần đào tạo các nhà quản lý khu công nghiệp về “cộng sinh công nghiệp, tức là phế thải của nhà máy này trở thành nguyên liệu đầu vào cho nhà máy khác.
Kinh tế tuần hoàn cần nguồn nhân lực xanh và công nghệ số
Nêu dẫn chứng phải phát triển nguồn nhân lực đáp ứng kinh tế tuần hoàn ở Nhật Bản, PGS.TS Đặng Thị Thanh Huyền nhấn mạnh rằng phải có (Ngành/chuyên ngành) đào tạo Kỹ sư Công nghệ tái chế và chính các kỹ sư “tái chế” này sẽ đào tạo lại cho đội ngũ công nhân và kỹ sư địa phương để vận hành công nghệ phân tách và tái chế vật liệu khá phức tạp. Đây chính là lực lượng không chỉ xử lý rác thải mà còn biến nó thành tài nguyên (Mô hình “Eco-Town” của thành phố Kitakyushu: Tái đào tạo từ Công nghiệp Nặng sang Công nghiệp Tái chế).
Cũng tại Nhật Bản, cán bộ nhân, viên tài chính được đào tạo chuyên sâu về phân tích rủi ro khí hậu (climate risk), cách thẩm định các dự án năng lượng tái tạo và cách cấu trúc “trái phiếu xanh” (green bonds) cho doanh nghiệp. Bên cạnh đó các chương trình đào tạo cho kiến trúc sư, kỹ sư xây dựng, và kỹ thuật viên bảo trì về các tiêu chuẩn ZEB (Zero Energy Building), kỹ thuật cách nhiệt tiên tiến, và công nghệ lắp đặt hệ thống năng lượng mặt trời hiệu suất cao, liên tục phát triển theo xu thế thời đại và công nghệ.
Trong khi đó, tại Singapore, sinh viên được học chương trình đã có sự lồng ghép và cập nhật về kinh tế tuần hoàn. Còn bậc kỹ sư (cán bộ/quản lý) thì có thể đăng ký học các khóa học ngắn hạn, chẳng hạn “Quản lý năng lượng trong tòa nhà” hay “Kỹ thuật công trình Xanh”, thông qua Cổng thông tin SkillsFuture, và được chính phủ Singapore trợ cấp một phần học phí. Nhiều năm nay, Singapore đã lồng ghép và thường xuyên cập nhật (kinh tế tuần hoàn) vào chương trình đào tạo dài hạn và ngắn hạn. Đảo quốc Sư tử cũng phát triển Kỹ năng chuyên sâu về Tài chính Xanh. Các nhân viên về tài chính đều được đào tạo ngắn hạn về cách thẩm định dự án năng lượng tái tạo, cách cấu trúc “trái phiếu xanh” (green bonds), quản lý rủi ro ESG (Môi trường, Xã hội, Quản trị), và hiểu biết về thị trường carbon.
“Kinh tế tuần hoàn cần một lực lượng lao động Xanh, họ được đào tạo nhiều kỹ năng cần thiết để phát triển theo khả năng thích ứng, sáng tạo, giải quyết vấn đề và kể cả giao tiếp, yếu tố cần thiết cho đổi mới và hợp tác. Chẳng hạn họ phải biết “Thiết kế tuần hoàn”, một kỹ sư cần thiết kế sản phẩm và bao bì với tầm nhìn tính đến thời điểm kết thúc vòng đời, và tập trung vào khả năng tái sử dụng và sửa chữa (sản phẩm đó).
Và điều này yêu cầu rất cao ở năng lực của Lãnh đạo doanh nghiệp, kể cả phải thay đổi văn hóa doanh nghiệp. Lãnh đạo cần rằng đảm bảo quy trình tuyển dụng/ tuyển mộ và xây dựng các chương trình đào tạo xanh là phù hợp với nhu cầu công việc, triển khai kết hợp đào tạo qua hệ thống học tập trực tuyến (e-learning); tạo điều kiện cho cán bộ nhân viên được tiếp cận tri thức, kỹ năng về phát triển kinh tế tuần hoàn, thông qua dự án thử nghiệm về công nghệ, dịch vụ công nghệ thông tin, môi trường thân thiện với kinh tế tuần hoàn.Lãnh đạo cũng cần có chính sách khuyến khích nhân viên trong quản lý và khen thưởng hiệu suất xanh để phát triển được nguồn nhân lực chất lượng xanh.
Với hệ thống có đến 14 trường Đại học, 20 cao đẳng và 63 cơ sở dạy nghề, đào tạo khoảng hơn 60 nghìn kỹ sư và kỹ thuật viên; Đà Nẵng cần ưu tiên phát triển mô hình giáo dục-doanh nghiệp gắn kết thực tiễn áp dụng kinh tế tuần hoàn. Có quyết sách đầu tư vào các chương trình đào tạo, hoặc mở rộng thêm các chương trình trang bị cho lực lượng lao động những “kỹ năng xanh” cần thiết cho công việc trong nền kinh tế tuần hoàn. Chẳng hạn như năng lượng tái tạo, nông nghiệp hữu cơ, xây dựng môi trường xanh, công nghệ môi trường, quản lý chất thải, tái chế vật liệu, logistics xanh và thiết bị sản phẩm bền vững trong các chương trình đạo tạo bậc phổ thông, Trung cấp, Cao đẳng và Đại học” – PGS.TS Đặng Thị Thanh Huyền nhấn mạnh.
Sự chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn đòi hỏi sự hợp tác quy mô lớn giữa tất cả các bên liên quan; và không thể bị loại bỏ khỏi môi trường số hóa hiện đại. Một đơn cử là DPP (Digital Product Passport của Liên minh Châu Âu) là công cụ số hóa thông tin sản phẩm, từ nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất, sử dụng đến thải bỏ, giúp tăng tính minh bạch, hỗ trợ tái chế và kéo dài vòng đời sản phẩm. Dự kiến từ năm 2026, nhiều loại sản phẩm công nghiệp, trong đó có điện tử và pin, bắt buộc phải áp dụng DPP theo Quy định về Thiết kế sinh thái của EU. Đây là mô hình điển hình giúp doanh nghiệp tiếp cận phương thức sản xuất tuần hoàn dựa trên dữ liệu.
“Với mục tiêu xây dựng “Thành phố sinh thái, thông minh và đáng sống” của Đà Nẵng, việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ kinh tế tuyến tính sang kinh tế tuần hoàn là yêu cầu tất yếu, đồng thời là bước đột phá chiến lược nhằm bảo đảm phát triển bền vững và hài hòa giữa kinh tế và môi trường. Chủ trương này được cụ thể hóa qua nhiều quyết sách quan trọng của Thành phố, và hội thảo khoa học hôm nay, trở thành minh chứng sinh động cho quyết tâm thực hiện mục tiêu kinh tế tuần hoàn.
Hội thảo được triển khai theo các nhiệm vụ đã được xác định (tại Quyết định số 2920/QĐ-UBND ngày 30/12/2024 và Quyết định số 1248/QĐ-UBND ngày 17/6/2024) của của UBND Thành phố Đà Nẵng. Hai quyết định này đã tạo nên hành lang pháp lý và khung chính sách quan trọng, giúp Thành phố tập trung nguồn lực thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn đến năm 2030. Hội thảo lần này, có nhiều tham luận ý nghĩa, đa chiều, cung cấp những thông tin giá trị, những góc nhìn mới mẻ và những giải pháp thiết thực nhằm cụ thể hóa mục tiêu phát triển kinh tế tuần hoàn của Đà Nẵng đến năm 2030”, bà Lê Thị Thục, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ thành phố, nhìn nhận./.
Trần Ngọc