Ngày 23/6/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết “Trung Đông và Trung Cận Đông – Iran rút khỏi Hiệp ước” của nhà báo Ina Sembdner, phản ánh bước ngoặt địa chính trị nghiêm trọng: Quốc hội Iran đã chính thức bỏ phiếu rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), sau khi Hoa Kỳ tuyên bố tham chiến trong khu vực. Động thái này đã khơi dậy lo ngại về một cuộc chạy đua vũ trang và làn sóng bất ổn mới lan rộng trong vùng lửa Trung Đông.
Bất chấp tuyên bố từ Washington rằng chương trình hạt nhân dân sự của Iran đã lỗi thời, Tehran vừa phát đi một tín hiệu cứng rắn vào Chủ Nhật, khi thừa nhận một phần khu vực xung quanh cơ sở làm giàu uranium ngầm tại Fordow đã hư hại sau cuộc không kích thù địch, theo hãng thông tấn IRNA. Trong khi đó, Tasnim cũng xác nhận các cuộc tấn công diễn ra “gần” các cơ sở hạt nhân trọng yếu khác ở Isfahan và Natanz.
Dữ liệu vệ tinh từ công ty Maxar cho thấy khu phức hợp Fordow vẫn nguyên vẹn ở tầng mặt, song các hình ảnh ghi nhận “hoạt động xe tải và phương tiện bất thường” tại đây chỉ hai ngày trước, theo phân tích từ một chuyên gia chia sẻ với Washington Post. Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng, Tướng Iran đã nghỉ hưu Mohsen Rezai tuyên bố trên truyền hình rằng “toàn bộ vật liệu” tại Fordow đã được “di dời” trước đòn không kích của Israel.
Dù vậy, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump vào sáng Chủ Nhật đã tuyên bố cuộc tấn công là “cực kỳ thành công”, cho biết “một loạt bom” đã được thả xuống Fordow, và các cơ sở làm giàu hạt nhân chủ chốt của Iran đã bị “phá hủy hoàn toàn”. Trên nền tảng Truth Social, ông Trump cảnh báo bằng chữ in hoa: “Bất kỳ hành động trả đũa nào của Iran chống lại Hoa Kỳ sẽ phải đối mặt với một lực lượng lớn hơn nhiều so với những gì đã thấy tối nay.”
Hiện có khoảng 40.000 binh sĩ Mỹ đang đồn trú tại Trung Đông. Trước đó, trong một bài phát biểu trên truyền hình toàn quốc, ông Trump đã đưa ra tối hậu thư: hoặc Iran chấp nhận hòa bình, hoặc sẽ phải đối mặt với “một thảm kịch lớn hơn rất nhiều so với tám ngày vừa qua.” Tuy nhiên, theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), không ghi nhận mức độ phóng xạ tăng cao tại bất kỳ khu vực nào bị oanh kích bằng bom phá boongke.
Tổng thống Iran Massoud Peseschkian đã lên án mạnh mẽ các cuộc không kích của Hoa Kỳ, gọi đây là “hành vi xâm lược”, đồng thời cáo buộc Washington là “nhân tố quyết định đằng sau các hành động thù địch của chế độ Zionist chống lại Cộng hòa Hồi giáo”. Phát biểu trong một cuộc họp báo sau làn sóng không kích, ông Peseschkian cho rằng việc Mỹ tham chiến chỉ diễn ra sau khi giới lãnh đạo tại Washington “nhận thấy sự bất lực rõ ràng của Israel” khoảng một tuần sau khi chiến dịch tấn công nhằm vào Iran được phát động.
Động cơ thực sự của Washington tiếp tục là chủ đề gây tranh cãi. Trước đó, Điều phối viên của Cơ quan Tình báo Hoa Kỳ, Tulsi Gabbard, từng đưa ra tuyên bố trên nền tảng X hôm thứ Bảy, cho rằng các phát biểu của bà hồi tháng 3 trong đó khẳng định Iran không phát triển vũ khí hạt nhân và Lãnh tụ Tối cao Ali Khamenei chưa tái phê chuẩn chương trình hạt nhân từng bị đình chỉ từ năm 2003 đã bị “trích dẫn sai và diễn giải sai lệch”.
Những tranh cãi quanh lập luận can thiệp đang khiến giới quan sát nhớ lại tiền lệ Iraq năm 2003, khi Hoa Kỳ phát động cuộc chiến tranh toàn diện dựa trên cáo buộc về vũ khí hủy diệt hàng loạt, những loại vũ khí sau đó chưa từng được tìm thấy. Một lần nữa, câu hỏi về sự minh bạch, mục tiêu chiến lược và cái giá thực sự của chiến tranh đang trở thành tâm điểm tranh luận tại cả Washington lẫn cộng đồng quốc tế.
Trong bối cảnh xung đột leo thang, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, hiện đang bị truy nã theo lệnh bắt giữ quốc tế đã công khai chúc mừng Tổng thống Donald Trump vì “vụ tấn công táo bạo”. Gần như đồng thời, Quốc hội Iran đã bỏ phiếu chính thức rút nước này khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), một cột trụ của trật tự kiểm soát vũ khí toàn cầu vốn cấm các quốc gia phi hạt nhân phát triển hoặc sở hữu kho vũ khí hạt nhân. Động thái này đánh dấu sự sụp đổ mang tính biểu tượng của một cơ chế kiểm soát được duy trì trong hơn nửa thế kỷ.
Cùng lúc, một phương án chiến lược khác cũng đang được Iran cân nhắc: phong tỏa Eo biển Hormuz, huyết mạch sống còn của vận tải dầu mỏ toàn cầu. Nếu thực hiện, hành động này có thể gây ra những tác động sâu rộng đến thị trường năng lượng thế giới và tạo ra một cuộc khủng hoảng mới ngoài khuôn khổ quân sự.
Trong khi đó, tại Berlin, lãnh đạo nhóm nghị sĩ CDU/CSU Jens Spahn kêu gọi coi tình hình hiện tại là “một cơ hội cho hòa bình”. Tuy nhiên, giữa những tiếng còi báo động và lời lẽ mang tính tối hậu thư từ các bên, viễn cảnh đó, ít nhất vào thời điểm này dường như là điều không thể.
Vụ việc đánh dấu một bước ngoặt nguy hiểm trong trật tự an ninh toàn cầu thời hậu Chiến tranh Lạnh, nơi những cơ chế kiểm soát, răn đe và ngoại giao tập thể đang dần mất hiệu lực trước các hành động đơn phương và logic của sức mạnh quân sự. Việc Hoa Kỳ trực tiếp can thiệp quân sự vào Iran không chỉ đẩy khu vực Trung Đông vào chu kỳ bất ổn mới, mà còn làm xói mòn uy tín quốc tế của các thể chế đa phương như Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT), vốn được xem là trụ cột của hòa bình chiến lược từ sau năm 1945.
Iran, bằng việc rút khỏi NPT, không chỉ gửi đi một thông điệp thách thức trực tiếp tới trật tự toàn cầu do phương Tây thiết lập, mà còn báo hiệu cho một thời kỳ mà quyền lực hạt nhân có thể trở thành công cụ mặc cả chính trị bất đối xứng. Trong khi đó, sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ tại Trung Đông với khoảng 40.000 binh sĩ có thể biến bất kỳ phản ứng trả đũa nào của Tehran thành điểm khởi đầu cho một cuộc xung đột khu vực toàn diện, kéo theo các hệ lụy khó kiểm soát cả về địa chính trị lẫn kinh tế toàn cầu.
Sự giống nhau đáng lo ngại với kịch bản Iraq năm 2003, nơi thông tin tình báo bị bóp méo để biện minh cho một cuộc chiến khiến giới quan sát cảnh giác hơn bao giờ hết trước các tuyên bố từ Washington. Khi các cơ chế kiểm chứng quốc tế như IAEA vẫn chưa phát hiện dấu hiệu Iran phát triển vũ khí hạt nhân, thì hành động quân sự của Mỹ dễ bị xem là hành xử ngoài khuôn khổ luật pháp quốc tế, và nguy cơ hợp pháp hóa sự bất ổn như một công cụ chính sách.
Trong bối cảnh đó, lời kêu gọi “một cơ hội cho hòa bình” trở nên mỏng manh. Khi niềm tin đã bị bào mòn, và các bên đều lựa chọn leo thang thay vì đối thoại, thế giới có thể đang chứng kiến sự mở màn cho một giai đoạn cạnh tranh hạt nhân mới không chỉ ở Trung Đông, mà trên toàn cầu.
Hồ Ngọc Thắng/nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/502465.naher-und-mittlerer-osten-iran-steigt-aus.html