Ngày 28/6/2025, Đài Truyền hình NTV (Đức) đăng tải bài viết có tiêu đề “Trung Quốc phô trương sức mạnh – xuất khẩu đất hiếm giảm xuống mức 0” của nhà báo Hannes Vogel. Bài viết phản ánh thực trạng Bắc Kinh đã chính thức ngừng xuất khẩu các loại khoáng sản quý hiếm, vốn được xem là không thể thay thế trong sản xuất ô tô điện, tua bin gió và nhiều sản phẩm công nghệ cao khác.
Chỉ vài tuần sau khi Trung Quốc áp đặt hạn chế xuất khẩu đất hiếm, nhiều dấu hiệu cho thấy các rào cản thương mại từ Bắc Kinh đang đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với nguồn cung toàn cầu những kim loại chiến lược này. Vào tháng 4, trong bối cảnh căng thẳng thương mại với Mỹ leo thang, Bắc Kinh lần đầu tiên sử dụng “siêu vũ khí” của mình áp đặt cơ chế cấp phép xuất khẩu đối với bảy loại khoáng sản không thể thay thế trong ngành công nghệ cao. Trước đó, tác động thực tế của các thủ tục hành chính này vẫn chưa rõ ràng, bởi không ai biết chính xác Trung Quốc sẽ thực thi quy trình như thế nào, liệu chỉ là trì hoãn tạm thời hay tiến tới đình chỉ hoàn toàn việc xuất khẩu.
Bây giờ thì rõ ràng: “Trung Quốc đang phô trương sức mạnh”, Matthias Rüth, giám đốc điều hành Tradium, người đứng đầu một trong những nhà giao dịch kim loại đặc biệt quan trọng nhất của Đức, cho biết. “Hải quan Trung Quốc đã chặn hàng hóa kể từ đầu tháng 4 – bao gồm cả Tradium. Và không ai có thể nói tình hình này sẽ kéo dài bao lâu”.
Theo dữ liệu từ cơ quan hải quan Trung Quốc, xuất khẩu terbi và dysprosi, hai trong số bảy loại đất hiếm nặng mà Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã hạn chế xuất khẩu đã giảm xuống mức 0 vào tháng 5, theo báo cáo của cổng thông tin chuyên ngành rohstoff.net. Trung Quốc độc quyền toàn cầu về sản xuất những kim loại không thể thay thế này, chủ yếu được sử dụng để sản xuất nam châm hiệu suất cao cho động cơ điện trong ô tô điện, tua bin gió và vũ khí công nghệ cao, những loại phải đặc biệt chịu nhiệt và mạnh.
Xuất khẩu nam châm đất hiếm thành phẩm cũng giảm ba phần tư vào tháng 5 so với cùng kỳ năm ngoái. Với 209 tấn, Đức là nước mua nam châm Trung Quốc lớn thứ hai trên toàn thế giới. Chỉ có 46 tấn được chuyển đến Hoa Kỳ, giảm hơn 90 phần trăm so với năm trước. Trung Quốc đã cắt đứt hiệu quả các đường cung cấp nam châm vĩnh cửu của Washington, vốn không thể thiếu trong máy bay không người lái và tên lửa hành trình cũng như trong loa, ổ cứng và điện thoại di động. Các dây chuyền sản xuất tại một số nhà sản xuất ô tô và nhà cung cấp ở Hoa Kỳ, Nhật Bản và Đức đã bị đình trệ do tình trạng tắc nghẽn nguồn cung.
Trung Quốc đã tìm ra điểm yếu của Hoa Kỳ
Lệnh cấm xuất khẩu là đòn bẩy lớn nhất của Bắc Kinh trong tranh chấp thuế quan với Donald Trump. Vì xuất khẩu có nguy cơ cạn kiệt, Trung Quốc và Hoa Kỳ đã đồng ý tạm dừng thuế quan trong 90 ngày trong các cuộc đàm phán bí mật tại Geneva vào tháng 5. Khi tạm ngừng tranh chấp này có nguy cơ bị trật bánh, hai bên đã đồng ý một thỏa thuận khung tại London vào tháng 6 sau hai ngày đàm phán marathon. Điều này được cho là đã cứu được nguồn cung: “Tất cả nam châm và tất cả đất hiếm cần thiết sẽ được Trung Quốc giao trước”, Trump tự tin đăng trên Truth Social. Nhưng điều đó còn lâu mới chắc chắn.
Terbi và dysprosi không phải là những kim loại duy nhất mà Trung Quốc đã dừng xuất khẩu. Danh sách ngày càng dài hơn: Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa cũng đã ngừng xuất khẩu gali vào tháng 5, mặc dù lượng xuất khẩu một năm trước vẫn còn hơn 6.000 kg. Hoạt động buôn bán germani, giống như gali, là nguyên liệu thiết yếu cho sản xuất chip, thiết bị nhìn hồng ngoại và công nghệ sợi quang, đã giảm hơn 60 phần trăm. Việc cắt giảm xuất khẩu rõ ràng là một quyết định mang tính chiến lược và cũng không tốt cho đất hiếm: “Thế giới phụ thuộc vào Trung Quốc. Hầu như không có lựa chọn thay thế nào cho đất hiếm. Sản lượng ở các nơi khác trên thế giới chỉ đạt tối đa năm phần trăm”, Rüth nói.
Tuy nhiên, có một số biện pháp nới lỏng: Theo Hoa Kỳ, cả hai bên hiện đã hoàn thiện và ký kết các chi tiết của Thỏa thuận khung London. Theo những người trong cuộc, công ty Volkswagen, ví dụ, đã nhận được giấy phép cung cấp nam châm vĩnh cửu từ Trung Quốc bất chấp các biện pháp kiểm soát xuất khẩu sau khi công ty này đưa ra các kiến nghị với chính phủ ở Bắc Kinh. Hơn nữa, dữ liệu hải quan Trung Quốc không hoàn toàn mang tính kết luận, vì nó được nhận với sự chậm trễ và vẫn phản ánh mức xuất khẩu trước khi Bắc Kinh và Washington đồng ý ngừng chiến trong cuộc chiến thương mại.
“Nguồn cung có thể xấu đi bất cứ lúc nào”
Nhưng có nhiều dấu hiệu cho thấy rủi ro vẫn chưa được ngăn chặn. Không phải tất cả các nhà sản xuất ô tô đều có thể tìm nguồn cung từ Trung Quốc: “Các nhà sản xuất ô tô và nhà cung cấp cũng đã liên hệ với chúng tôi trong những tuần gần đây”, ông Rüth đưa tin. “Có thể có lý do để lạc quan, nhưng vẫn chưa có dấu hiệu rõ ràng. Tình hình nguồn cung có thể xấu đi thêm bất cứ lúc nào”.
Không rõ sự tạm ngừng tranh chấp với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa sẽ kéo dài bao lâu. Trung Quốc đã tuyên bố rằng cả hai bên đã “xác nhận thêm các chi tiết của thỏa thuận khung”, nhưng các tín hiệu từ Bắc Kinh kém phấn khích hơn nhiều so với từ Washington. Tuyên bố của Bộ Thương mại thậm chí không đề cập rõ ràng đến đất hiếm. Thay vào đó, tuyên bố chỉ khẳng định rằng họ có ý định “phê duyệt các đơn xin xuất khẩu đối với các mặt hàng bị hạn chế đáp ứng các yêu cầu theo luật định”. Điều này để lại nhiều lỗ hổng để cắt nguồn cung bất cứ lúc nào.
Hơn nữa, theo tờ Wall Street Journal, giấy phép xuất khẩu đất hiếm mà Trung Quốc đã hứa với Hoa Kỳ tại London khoảng hai tuần trước chỉ có hiệu lực trong thời hạn sáu tháng. Và trong khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã chấp thuận thỏa thuận, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vẫn chưa. Vì vậy, miễn là ông ấy không nói đồng ý, tình hình cung ứng sẽ vẫn không thay đổi.
Mọi thứ đều phụ thuộc vào việc thực hiện thỏa thuận. Không ai biết sẽ mất bao lâu để xóa hết số đơn xin xuất khẩu tồn đọng có thể lên tới hàng chục nghìn. Và liệu Bắc Kinh có muốn điều đó hay không: “Không thể cho rằng Trung Quốc sẽ rút lại các hạn chế xuất khẩu ngay sau khi chúng được đưa ra”, Rüth nói. “Các biện pháp này nhấn mạnh tuyên bố chính trị của nước này là được coi trọng như một cường quốc về nguyên liệu thô”. Có lẽ một số đơn xin sẽ được xử lý nhanh hơn một chút. “Tuy nhiên, có rất ít khả năng thay đổi trong cách tiếp cận cơ bản”.
Khi Bắc Kinh đưa ra các giấy phép xuất khẩu tương tự cho gali và germani vào mùa hè năm 2023, thời gian xử lý là khoảng 45 ngày. Vì vậy, mọi thứ phụ thuộc vào những gì Trung Quốc làm bây giờ, không phải những gì họ nói. Dữ liệu hải quan thường xuất hiện chậm khoảng ba tuần. Vì vậy, có thể phải đến tháng 8 thế giới mới biết liệu Trung Quốc có giữ lời hứa hay không. Đến lúc đó, có thể đã quá muộn.
Động thái siết chặt xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc không chỉ là một biện pháp thương mại đơn thuần, mà còn phản ánh rõ toan tính chiến lược của Bắc Kinh trong cuộc cạnh tranh công nghệ và ảnh hưởng toàn cầu. Khi các chuỗi cung ứng vật liệu quan trọng ngày càng bị vũ khí hóa, các nền kinh tế phụ thuộc vào nguồn tài nguyên từ Trung Quốc sẽ buộc phải xem xét lại chính sách an ninh công nghiệp, đa dạng hóa nguồn cung và tăng cường liên kết chiến lược nhằm giảm thiểu rủi ro địa chính trị trong kỷ nguyên cạnh tranh siêu cường ngày càng gay gắt.
Hồ Ngọc Thắng/nguồn: https://www.n-tv.de/wirtschaft/Exporte-seltener-Erden-fallen-auf-null-article25859016.html