Ngày 22/12/2022, tại Hà Nội, Hội đồng Giải thưởng VinFuture đã công bố những người chiến thắng Giải thưởng VinFuture 2022 – những nhà khoa học có dự án nghiên cứu đột phá và là thành tựu khoa học đặc biệt tác động tích cực đến cuộc sống của hàng tỉ người con người trên Trái đất hiện tại và trong tương lai. Họ đại diện cho những tiến bộ lớn trong khoa học công nghệ và sẽ định hình lại tất cả các khía cạnh cuộc sống cũng như thúc đẩy sự phát triển bền vững cho nhân loại.
Thu hút 970 đề cử từ hơn 70 quốc gia trên sáu châu lục, bốn công trình khoa học xuất sắc nhất, phù hợp với chủ đề “Hồi sinh và Tái thiết” của giải thưởng lần này, đã được chọn làm người chiến thắng.
Trong số đó, có những bước đột phá đã biến công nghệ mạng toàn cầu thành hiện thực; dự đoán cấu trúc protein 3D bằng hệ thống AI AlphaFold 2; phân lập gen Sub1A tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của lúa chịu ngập; và hệ thống lọc chi phí thấp có thể loại bỏ asen và các kim loại nặng khác khỏi nước ngầm.
Giải thưởng chính, trị giá 3 triệu USD, được trao cho Sir Timothy John Berners-Lee, Tiến sĩ Vinton Gray Cerf, Tiến sĩ Emmanuel Desurvire, Tiến sĩ Robert Elliot Kahn và Giáo sư Sir David Neil Payne vì những bước đột phá của họ trong việc biến công nghệ mạng toàn cầu thành hiện thực, thay đổi vĩnh viễn cách chúng ta sống, giao tiếp và làm việc, đồng thời đặt nền móng cho tiến bộ kinh tế xã hội hiện đại và những đổi mới công nghệ trong tương lai.
Sir Timothy John Berners-Lee đã phát minh ra World Wide Web, viết trình duyệt web đầu tiên và dẫn dắt việc thiết kế cũng như thiết lập ba tiêu chuẩn internet quan trọng bao gồm HTML, HTTP và URL. Những điều này đã cho phép chia sẻ và sử dụng liền mạch các nguồn thông tin trên mạng internet toàn cầu.
Tiến sĩ Vinton Gray Cerf và Tiến sĩ Robert Elliot Kahn đã dẫn dắt việc thiết kế và triển khai Giao thức Điều khiển Truyền dẫn và Giao thức Internet (TCP/IP) là cơ sở cho hoạt động của internet ngày nay.
Công nghệ mạng toàn cầu hiện tại dựa vào truyền thông cáp quang, sự phát triển của công nghệ này trong hơn 5 thập kỉ qua được tạo điều kiện nhờ công trình của Sir David Neil Payne. Nghiên cứu của ông liên quan đến thiết kế sợi quang, bộ khuếch đại quang học, sợi quang đặc biệt cũng như bộ khuếch đại và laze công suất cao, cùng với công trình đột phá của Emmanuel Desurvire về bộ khuếch đại sợi pha tạp Erbium, giúp truyền tải internet trên phạm vi toàn cầu, nhờ khả năng tăng tín hiệu quang học tốc độ cao gấp nhiều lần.
Nghiên cứu mang tính đột phá về công nghệ mạng toàn cầu này là kết quả của nhiều lớp phát minh, cho phép tất cả các dạng thông tin được liên lạc, chuyển giao và chia sẻ một cách đáng tin cậy với tốc độ ánh sáng. Thành tựu này đã cho phép chúng ta tương tác, cộng tác và đồng sáng tạo trong thời gian thực giữa các cá nhân và nhóm trên toàn thế giới. Các tác động của những phát minh này đều là xuyên lục địa và xuyên đại dương. Nhờ truyền thông cáp quang đến hộ gia đình và doanh nghiệp, thành tựu này ảnh hưởng đến tất cả các khía cạnh trong thế giới của chúng ta bao gồm xã hội, chính phủ, kinh tế, an ninh và quốc phòng.
Ngoài giải thưởng chính, ba giải thưởng đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD, đã được trao cho các nhà sáng tạo trong các lĩnh vực mới nổi, nhà sáng tạo nữ và nhà sáng tạo từ các nước đang phát triển.
Giải thưởng đặc biệt dành cho “Những nhà sáng tạo với thành tựu xuất sắc trong các lĩnh vực mới nổi” đã được trao cho Tiến sĩ Demis Hassabis và Tiến sĩ John Jumper cho công trình tiên phong với AlphaFold 2, một chương trình trí tuệ nhân tạo đã cách mạng hóa mô hình cấu trúc protein, thúc đẩy những tiến bộ trong y sinh học, y tế và nông nghiệp.
Vấn đề xác định cấu trúc protein là trọng tâm để mở ra những hiểu biết cơ bản về các quá trình tế bào, phát triển các loại thuốc mới, đề xuất sinh học tổng hợp mới và nhiều ứng dụng khác.
Tiến sĩ Demis Hassabis đã hình thành một giải pháp cho vấn đề này thông qua học sâu, tập hợp nhóm DeepMind tiên phong, trong đó Tiến sĩ John Jumper là nhà khoa học trưởng nhóm. Cùng nhau, họ đã giúp biến những công việc trước đây mất hàng năm trời xuống chỉ còn vài giờ đồng hồ, đẩy nhanh tiến độ giải quyết một số vấn đề quan trọng nhất trong y sinh học và sức khỏe, nông nghiệp, tính bền vững, v.v. Nhóm nghiên cứu đã công khai cơ sở dữ liệu về cấu trúc của hơn 200 triệu protein, để cho công đồng hưởng lợi từ công trình của họ và giúp hàng nghìn nhà khoa học giải quyết các vấn đề trên khắp thế giới.
Giải thưởng đặc biệt dành cho “Những nhà sáng tạo nữ” đã được trao cho Giáo sư Pamela Christine Ronald vì những đột phá trong việc cô lập gen Sub1A tạo điều kiện cho sự phát triển của các giống lúa chịu ngập, giúp nuôi sống hàng triệu người ở Nam và Đông Nam Á. Tại các khu vực này, bốn triệu tấn gạo bị mất do lũ lụt mỗi năm, số lượng này đủ để nuôi sống 30 triệu người.
Giáo sư Ronald và nhóm nghiên cứu đã tìm ra rằng chỉ cần sự hiện diện của gen Sub1a trên lúa là đủ để mang lại khả năng chịu ngập. Phát hiện này đã tạo điều kiện cho các nhà lai tạo tại Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế phát triển các giống lúa mới. Các giống Sub1 mới có lợi thế về năng suất tăng 60% so với các giống thông thường sau lũ lụt. Các giống lúa chịu ngập mới giúp ích cho nông dân ở các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi lũ lụt khi cường độ và tần suất ngày càng tăng trong điều kiện khí hậu thay đổi.
Giải thưởng đặc biệt dành cho “Những nhà sáng tạo từ các quốc gia đang phát triển” đã được trao cho giáo sư Thalappil Pradeep vì đã phát triển hệ thống lọc chi phí thấp có thể loại bỏ asen và các kim loại nặng khác khỏi nước ngầm, giúp cho hàng trăm triệu người dân trên khắp thế giới sống với nguồn nước bị ô nhiễm được tiếp cận với nước sạch.
Nước sạch là nguồn sống quan trọng nhất và là trung tâm cho sự phát triển kinh tế xã hội.
Để giảm thiểu các mối nguy về sức khỏe từ việc sử dụng nước bị nhiễm asen, sắt và các kim loại khác, một vấn đề đã tồn tại từ lâu đặc biệt là ở khu vực Bắc Ấn Độ, Giáo sư Pradeep đã phát hiện ra các vật liệu nano bền vững với giá cả phải chăng có thể được sử dụng để sản xuất nước sạch. Asen và các vật liệu khác được loại bỏ bởi các vật liệu này không gây tác động lên môi trường xung quanh. Phương pháp này, sử dụng các thiết kế đơn giản, cung cấp một cách thức để thanh lọc nước ngầm với chi phí rất thấp và dễ tiếp cận với hàng triệu hộ gia đình bị ảnh hưởng. Ở những vùng xa xôi, công nghệ này thậm chí còn thuận lợi hơn vì hoạt động không cần điện.
Vượt xa kỳ vọng của Hội đồng Giải thưởng về số lượng, chất lượng, tính ứng dụng và tác động thực tiễn của các đề cử, Giải thưởng VinFuture lần thứ hai và đặc biệt là Lễ trao giải VinFuture 2022 đã góp phần khẳng định vị thế và uy tín khoa học của Việt Nam trong mắt cộng đồng khoa học thế giới. Những người đoạt giải đã phát triển các dự án khoa học và công nghệ sáng tạo tập trung vào việc thúc đẩy những thay đổi có ý nghĩa và mang lại những tiến bộ đa dạng và đặc biệt cho nhân loại với mục tiêu xây dựng một thế giới thịnh vượng, công bằng và bền vững.
Mùa thứ ba của Giải thưởng VinFuture đã bắt đầu ngay sau khi Lễ trao giải VinFuture 2022 kết thúc. Sau khi kết thúc sứ mệnh phục hồi và định hình lại, Giải thưởng VinFuture 2023 sẽ hướng tới tôn vinh những phát minh hoặc sáng kiến khoa học công nghệ góp phần xây dựng một thế giới “kiên cường và mang tính cách mạng”. Giải thưởng VinFuture sẽ chính thức kêu gọi đề cử bắt đầu từ 7:00 sáng (EST) ngày 9 tháng 1 và kéo dài đến 7:00 sáng (EST) vào ngày 15 tháng 5 năm 2023
Bảo Anh