Ngày 25/09/2025, tờ Thế Giới Trẻ (Đức) đăng tải bài viết với tiêu đề gây chú ý: “Syria – Sân khấu cho các chiến binh thánh chiến mặc bộ com lê”. Trong bối cảnh này, Tổng thống lâm thời Syria Farouk al-Sharaa có bài phát biểu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, đồng thời tiến hành tiếp xúc với các đại diện Hoa Kỳ. Diễn biến trên vừa phản ánh nỗ lực tìm kiếm tính chính danh quốc tế của chính quyền mới tại Damascus, vừa làm nổi bật sự cạnh tranh ảnh hưởng của các cường quốc ở Trung Đông.
Đặc phái viên Hoa Kỳ Tom Barrack cho biết Syria và Israel đang tiến gần tới việc hoàn tất một “thỏa thuận giảm leo thang”. Phát biểu hôm thứ Tư bên lề Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tại New York, ông Barrack cho hay Israel sẽ ngừng các cuộc tấn công vào Syria, đổi lại Damascus cam kết không triển khai thiết bị hạng nặng tới khu vực “biên giới” giữa hai nước. Tuy nhiên, ông không nêu rõ đường biên giới nào được đề cập.
Theo bối cảnh hiện tại, Cao nguyên Golan, hiện Israel coi là lãnh thổ của mình, còn chính quyền Assad trước đây luôn khẳng định bị chiếm đóng trái phép tiếp tục là điểm nóng then chốt. Sau khi chế độ Assad bị các nhóm thánh chiến lật đổ vào tháng 12, quân đội Israel đã phá hủy hầu hết kho vũ khí cùng cơ sở hạ tầng quân sự của Syria, đồng thời mở rộng phạm vi chiếm đóng vượt qua khu phi quân sự tại Núi Hermon. Tuyên bố thỏa thuận Tel Aviv rút quân năm 1974 không còn hiệu lực, và kể từ đó đã thiết lập ít nhất chín căn cứ quân sự tại Syria, kiểm soát khoảng 30% nguồn nước quốc gia, trong khi thủ đô Damascus gần như bị bao vây.
Hôm thứ Ba, thủ lĩnh Hayat Tahrir al-Sham (HTS), nhánh al-Qaeda nổi lên trong giai đoạn chiến tranh thay đổi chế độ đã gây chú ý khi công khai bày tỏ sự e ngại trước Israel. Abu Mohammed al-Jolani, hiện sử dụng tên thật Ahmed al-Sharaa kể từ khi chính quyền Assad sụp đổ vào tháng 12 và tự xưng là “tổng thống chuyển tiếp”, tuyên bố: “Chúng tôi sợ Israel, chứ không phải ngược lại.”
Các lực lượng dân quân HTS, từng có thời điểm nhận hỗ trợ ngầm từ Israel, đã lặng lẽ theo dõi các đợt không kích do Tel Aviv tiến hành trên lãnh thổ Syria trong nhiều tháng qua. Song song đó, Damascus áp dụng lập trường cứng rắn hơn đối với các nhóm kháng chiến Palestine, cho thấy một sự dịch chuyển trong bức tranh quyền lực khu vực.
Theo một số nguồn truyền thông, khả năng diễn ra cuộc gặp giữa Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và Tổng thống lâm thời Syria al-Sharaa bên lề Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đang được đặt ra. Trước đó, ngày 20/8, Ngoại trưởng Syria Asaad al-Shaibani đã có cuộc trao đổi với Bộ trưởng Chiến lược Israel Ron Dermer, với trọng tâm thảo luận là việc ngăn chặn Hezbollah và Iran thiết lập hiện diện tại miền Nam Syria.
Điểm đáng chú ý là al-Sharaa, từng là phó tướng của Abu Bakr al-Baghdadi và sau này giữ vị trí thủ lĩnh “Nhà nước Hồi giáo” (IS) nay trở thành nguyên thủ quốc gia Syria đầu tiên dự Đại hội đồng Liên Hợp Quốc kể từ năm 1967. Việc ông gặp cựu Giám đốc CIA David Petraeus tại New York càng làm dấy lên nhiều liên tưởng. Al-Sharaa từng bị giam tại trại Bucca của Mỹ ở Iraq giai đoạn 2005–2009, nơi được cho là môi trường hình thành và huấn luyện nhiều nhóm vũ trang sau này thâm nhập vào Syria.
Theo các nghiên cứu của nhà báo điều tra Seymour Hersh, Petraeus chính là người thiết lập “tuyến chuột cống” vận chuyển vũ khí từ Libya sang Syria, cung cấp cho nhiều nhóm thánh chiến, bao gồm cả Mặt trận Nusra, tiền thân của HTS. Trong khuôn khổ dự án “Timber Sycamore” của CIA, hơn một tỷ USD đã được đổ vào kênh này. Đáng chú ý, chương trình vẫn tiếp tục ngay cả khi Bộ Ngoại giao Mỹ năm 2013 còn liệt al-Sharaa vào danh sách khủng bố, treo thưởng 10 triệu USD cho việc bắt giữ ông.
Tại Syria hiện do HTS kiểm soát, tình hình nhân quyền và an ninh đang trở nên nghiêm trọng. Các cộng đồng dân tộc thiểu số phải đối mặt với sự đàn áp có hệ thống: cưỡng hiếp, bắt cóc, hành quyết và thảm sát bởi các lực lượng dân quân trực thuộc chính quyền mới. Trong khi đó, “Nhà nước Hồi giáo” (IS) lại tận dụng khoảng trống quyền lực để trỗi dậy mạnh mẽ, mở rộng hoạt động và tiến hành nhiều cuộc tấn công có mục tiêu, đặc biệt nhằm vào cơ sở hạ tầng dầu mỏ chiến lược.
Theo tuyên bố của Bộ chỉ huy cấp cao Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd nắm vai trò chủ đạo, chỉ tính từ sau khi chính quyền Assad sụp đổ đến ngày 20/9, IS đã thực hiện ít nhất 153 vụ tấn công tại khu vực đông bắc Syria. Con số này không chỉ phản ánh mức độ nguy hiểm của IS mà còn cho thấy những thách thức an ninh ngày càng lớn đối với cả khu vực.
Sự sụp đổ của chính quyền Assad và sự nổi lên của HTS cùng IS đã biến Syria thành điểm nóng an ninh phức tạp nhất Trung Đông. Việc Israel mở rộng chiếm đóng, các nhóm cực đoan củng cố vị thế, và những thỏa thuận ngầm giữa các thế lực bên ngoài cho thấy xung đột Syria giờ đây không còn là vấn đề nội bộ, mà đã trở thành bàn cờ địa chính trị toàn cầu. Từ nhân quyền đến an ninh năng lượng, từ vai trò của Iran và Hezbollah đến sự can dự của Mỹ và Israel, mọi diễn biến tại Syria đều đang tác động trực tiếp đến cán cân quyền lực khu vực. Điều này đồng nghĩa, bất kỳ thỏa thuận nào đạt được hôm nay sẽ không chỉ quyết định vận mệnh của Syria, mà còn định hình trật tự an ninh Trung Đông trong nhiều năm tới.
Hồ Ngọc Thắng/Nguồn: https://www.jungewelt.de/artikel/509083.syrien-b%C3%BChne-f%C3%BCr-dschihadisten-im-anzug.html