Lượng hấp thụ carbon của rừng châu Âu giảm mạnh trong thập kỷ qua, làm dấy lên lo ngại về khả năng đạt được các mục tiêu khí hậu của Liên minh châu Âu (EU). Theo các chuyên gia, sự suy giảm này xuất phát từ việc mất sinh khối do khai thác gỗ và rừng chết tự nhiên, sự chậm phát triển của rừng già cùng tác động của hiện tượng ấm lên toàn cầu, yếu tố thúc đẩy quá trình phân hủy hữu cơ trong đất, khiến carbon được giải phóng trở lại khí quyển.
Một nghiên cứu do Trung tâm Nghiên cứu chung (JRC) của Ủy ban châu Âu (EC) công bố cho thấy, “bể hấp thụ carbon” từ rừng của Liên minh châu Âu (EU) đã giảm 27% trong giai đoạn 2020–2022 so với mức trung bình giai đoạn 2010–2014, và xu hướng này dự kiến tiếp tục giảm trong năm 2025.
Tại Phần Lan, quốc gia có tới 75% diện tích được bao phủ bởi rừng – tình hình trở nên nghiêm trọng hơn khi các khu rừng bắt đầu phát thải ròng carbon dioxide (CO₂) từ năm 2021. Theo Viện Tài nguyên Thiên nhiên Phần Lan (Luke), riêng năm 2023, các khu rừng ở nước này đã thải ra khoảng 1,12 triệu tấn CO₂ tương đương.
Trong giai đoạn 1990–2022, các khu rừng EU từng hấp thụ trung bình 436 triệu tấn CO₂ mỗi năm, tương đương gần 10% tổng lượng phát thải do con người gây ra trong khối. Tuy nhiên, dữ liệu từ Hệ thống Quan trắc Carbon Tích hợp (ICOS) cho thấy khả năng hấp thụ này tại Phần Lan đã giảm nhanh chóng kể từ năm 2018. Hiện lĩnh vực nông nghiệp và lâm nghiệp của nước này phát thải khoảng 11,8 triệu tấn CO₂ tương đương mỗi năm – vượt mức phát thải của toàn bộ ngành giao thông năm 2017.
Các chuyên gia xác định ba nguyên nhân chính dẫn đến sự suy giảm khả năng hấp thụ carbon của rừng châu Âu. Thứ nhất, cường độ khai thác gỗ gia tăng khiến khoảng 90% sinh khối rừng bị mất do bị chặt hạ hoặc chết tự nhiên. Thứ hai, phần lớn rừng đã trở nên già cỗi và chậm phát triển sau nhiều thập kỷ trồng mới hậu Chiến tranh Thế giới thứ hai. Thứ ba, hiện tượng ấm lên toàn cầu đang thúc đẩy quá trình phân hủy hữu cơ trong đất, khiến lượng carbon được giải phóng trở lại khí quyển.
Theo Cơ quan Môi trường châu Âu (EEA), lĩnh vực lâm nghiệp và nông nghiệp của EU hiện vẫn là “bể hấp thụ ròng”, với khả năng thu giữ khoảng 198 triệu tấn CO₂ tương đương trong năm 2023, giúp bù đắp khoảng 6% tổng lượng phát thải khí nhà kính của khối. Tuy nhiên, mức hấp thụ này đang giảm nhanh, làm dấy lên lo ngại về khả năng EU đạt được mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.
Tại Pháp, báo cáo công bố tháng 9/2024 của Tòa Thẩm kế (Cour des comptes) cho biết khoảng 25.000 ha rừng công đã bị tàn phá trong giai đoạn 2018–2021 do hạn hán, bão và sâu bệnh. Cơ quan Lâm nghiệp Quốc gia (ONF) hiện phục hồi trung bình 12.000 ha rừng mỗi năm, song để đạt mục tiêu đề ra đến năm 2050, con số này cần tăng lên 21.000 ha, với chi phí dự kiến 100–120 triệu euro mỗi năm — gần gấp ba lần ngân sách hiện tại. Trong khi đó, ONF đã mất 12,3% nhân sự kể từ năm 2013, gây khó khăn cho công tác giám sát, trồng lại và phòng cháy rừng.
Tình trạng tương tự đang diễn ra trên khắp châu Âu: Đức phải đối phó với dịch bọ cánh cứng phá hoại rừng thông; Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha liên tục hứng chịu các đợt cháy rừng mùa hè; trong khi Thụy Điển ghi nhận tốc độ tăng trưởng rừng chậm lại. Các quốc gia buộc phải cân bằng giữa lợi ích kinh tế từ khai thác gỗ và vai trò sinh thái của rừng như một “bể chứa carbon” quan trọng.
Trước nguy cơ “bể hấp thụ carbon tự nhiên” tiếp tục suy kiệt, theo đề xuất của Pháp, các quốc gia thành viên EU đã nhất trí thiết lập một “cơ chế hãm phanh khẩn cấp” cho phép điều chỉnh mục tiêu giảm phát thải CO₂ đến năm 2040, một biện pháp được xem là cần thiết để duy trì quỹ đạo hướng tới trung hòa carbon vào giữa thế kỷ.
Sự suy giảm nhanh chóng khả năng hấp thụ carbon của rừng châu Âu cho thấy những giới hạn rõ ràng của các hệ sinh thái trong việc chống đỡ tác động khí hậu. Khi “lá phổi xanh” của lục địa già đang yếu dần, nỗ lực đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050 sẽ khó có thể thành công nếu không có chính sách quản lý rừng bền vững, đầu tư mạnh mẽ vào phục hồi sinh thái và cắt giảm phát thải ngay từ nguồn. Giới chuyên gia cảnh báo rằng, bảo vệ rừng không chỉ là nhiệm vụ môi trường, đó còn là điều kiện tiên quyết để đảm bảo an ninh khí hậu và tương lai của châu Âu trong thế kỷ 21.
Daisy N.