Theo Guardian, ngày 30/8/2023, xuất hiện trên đài truyền hình nhà nước một số sĩ quan quân đội cấp cao Gabon tuyên bố đảo chính, họ đã lên nắm quyền lãnh đạo đất nước, đồng thời giải tán chính phủ, giải tán Thượng viện, Hạ viện và Tòa án Hiến pháp. Mọi biên giới đều bị đóng cửa cho đến khi có thông báo mới và các định chế nhà nước đều bị giải thể. Hội đồng quân nhân cách mạng, chính phủ lâm thời Gabon ra tuyên bố: từ 00 giờ ngày 1/9/2023, tất cả 11 điều khoản thuế nghĩa vụ với nước Pháp bị xóa bỏ vĩnh viễn. Gabon là quốc gia độc lập từ 00 giờ ngày 2/9/2023.
Động thái này diễn ra sau khi cơ quan bầu cử nhà nước thông báo Tổng thống Ali Bongo đắc cử nhiệm kỳ thứ ba. Chính khách này đã lãnh đạo Gabon suốt 14 năm qua. Nhóm quân nhân cho biết, Tổng thống Ali Bongo Ondimba đang bị quản thúc tại gia, trong khi nhiều người thân cận với ông đã bị bắt giữ.
“Đất nước ngày nay đang trải qua cuộc khủng hoảng nghiêm trọng về thể chế, chính trị, kinh tế và xã hội”, nhóm quân nhân cho biết trong một tuyên bố, đồng thời khẳng định cuộc bầu cử ngày 26/8 thiếu minh bạch. “Nhân danh người dân Gabon, chúng tôi quyết định bảo vệ hòa bình bằng cách chấm dứt chế độ hiện tại”.
Trong tuyên bố phát trên truyền hình quốc gia, quân đội Gabon cho biết họ đã bắt giữ một con trai của ông Bongo, cố vấn thân cận Noureddin Bongo Valentin, Chánh Văn phòng Nội các Ghislain Ngoulou cùng một số quan chức hàng đầu của đảng Dân chủ Gabon (PDG) cầm quyền. Quân đội cáo buộc những người này tội phản quốc, tham ô, làm giả chữ ký của tổng thống cùng nhiều cáo buộc khác.
Tống thống Ali Bongo là con trai cựu tổng thống Omar Bongo, người cầm quyền năm 1967-2009. Ông làm việc trong chính quyền của cha mình với vai trò Bộ trưởng Quốc phòng suốt 10 năm và được bổ nhiệm làm Ngoại trưởng năm 1989, giữ chức vụ này trong ba năm.
Trong cuộc bầu cử năm 2009, Ali Bongo đắc cử Tổng thống với 42% phiếu bầu. Tuy nhiên, trong suốt thời gian nắm quyền từ năm 2009, Tổng thống Ali Bongo luôn bị phe đối lập hoài nghi về tính chính danh của mình. Tới cuộc bầu cử năm 2016, ông tiếp tục bị nghi ngờ thiếu minh bạch khi đánh bại đối thủ với chỉ 6.000 phiếu. Phe đối lập Gabon cáo buộc đã xảy ra gian lận bầu cử, song PDG bác bỏ.
Quân đội Gabon nói rằng họ đảo chính vì nhận thấy cuộc tổng tuyển cử mới nhất “thiếu uy tín” và “sự quản lý vô trách nhiệm dẫn tới mối gắn kết xã hội ngày càng suy giảm, có nguy cơ đẩy đất nước vào cảnh hỗn loạn”.
Theo Reuters, cuộc bầu cử ở Gabon gây quan ngại về tính minh bạch khi thiếu các quan sát viên quốc tế và chính quyền đình chỉ phát sóng một số chương trình nước ngoài, cắt dịch vụ Internet cũng như áp giới nghiêm ban đêm trên toàn quốc sau bầu cử.
Gabon có diện tích gần 270.000 km2 và dân số khoảng 2,3 triệu người. Quốc gia Trung Phi này từng là thuộc địa của Pháp và được trao trả độc lập, lập ra Chính phủ thân Pháp năm 1960. Nước này giáp Vịnh Guinea về phía tây, là láng giềng của Guinea Xích đạo, Cameroon và Cộng hòa Congo.
Trong phản ứng mới nhất, người phát ngôn Chính phủ Pháp Olivier Veran tuyên bố Pháp đang theo dõi sát sao tình hình tại quốc gia Tây Phi này, lên án cuộc đảo chính và muốn kết quả của cuộc bầu cử phải được tôn trọng.
Nga cũng ra tuyên bố bày tỏ quan ngại về tình hình tại Gabon. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova cho biết nước này cũng đang theo dõi diễn biến tại Gabon và hy vọng tình hình sớm ổn định.
Đây là cuộc đảo chính thứ 8 ở Tây và Trung Phi kể từ năm 2020. Lần gần đây nhất là ở Niger diễn ra vào tháng 7, trong khi quân đội cũng đã lên nắm quyền ở Mali, Guinea, Burkina Faso và Chad.
Thế Cương/tổng hợp từ Guardian, Reuters