Bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh mới là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân. Nhiệm vụ ấy không chỉ là bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, mà còn là giữ gìn cuộc sống ấm no, hạnh phúc của nhân dân. Đảng và Nhà nước luôn kiên định quan điểm: bảo vệ Tổ quốc phải được tiến hành chủ động, “từ sớm, từ xa, từ khi nước chưa nguy”, trên nền tảng vững chắc của thế trận lòng dân. Trong đó, giữ vững an ninh trật tự ở cơ sở chính là nền móng, là yếu tố cốt lõi bảo đảm sự ổn định và sức mạnh tổng hợp của đất nước.
Cơ sở lý luận và quan điểm chỉ đạo về vai trò của cơ sở trong bảo vệ Tổ quốc
Bảo vệ Tổ quốc là một cấu phần trọng yếu, có mối quan hệ biện chứng, không thể tách rời với sự nghiệp xây dựng đất nước. Quan điểm xuyên suốt trong tư tưởng Hồ Chí Minh khẳng định, xây dựng xã hội phải gắn liền với bảo vệ chế độ, bởi giữ vững an ninh Tổ quốc chính là nền tảng và điều kiện tiên quyết để phát triển kinh tế xã hội bền vững.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã kế thừa và phát triển sáng tạo truyền thống “lấy dân làm gốc” của dân tộc, hình thành hệ thống tư tưởng về phát huy vai trò của nhân dân trong sự nghiệp bảo vệ an ninh, trật tự. Người khẳng định, nhân dân là chủ và nhân dân làm chủ; vừa là mục tiêu, vừa là lực lượng trực tiếp tham gia vào công cuộc giữ gìn an ninh, trật tự, bảo vệ cuộc sống bình yên của chính mình và cộng đồng.
Trong tình hình mới, Đảng ta xác định củng cố quốc phòng, an ninh là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên của cả hệ thống chính trị và toàn dân. Để bảo vệ vững chắc Tổ quốc, phải dựa vào sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc, trong đó Quân đội nhân dân và Công an nhân dân giữ vai trò nòng cốt. Chiến lược bảo vệ Tổ quốc cần được triển khai toàn diện trên mọi lĩnh vực, với phương châm chủ động “bảo vệ từ sớm, từ xa”, đặc biệt chú trọng xây dựng thế trận vững chắc ngay từ cơ sở.
Vai trò nền tảng của giữ gìn an ninh trật tự tại cơ sở
Giữ vững an ninh trật tự tại cơ sở là điều kiện tiên quyết để đảm bảo sự ổn định chính trị xã hội, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế và củng cố quốc phòng toàn dân.
Xây dựng “Thế trận lòng dân” và nền an ninh nhân dân vững chắc. Thế trận an ninh nhân dân là tổng thể các hoạt động tổ chức, bố trí lực lượng và huy động nguồn lực nhằm bảo vệ an ninh quốc gia. Trong đó, phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc giữ vai trò đặc biệt quan trọng là thành tố cốt lõi hình thành và củng cố thế trận an ninh nhân dân.
Thế trận an ninh nhân dân có mối quan hệ chặt chẽ, gắn bó mật thiết với thế trận quốc phòng toàn dân, nhất là thế trận lòng dân. Trong mối quan hệ này, thế trận lòng dân luôn được đặt ở vị trí nền tảng, mang tính quyết định trong việc xây dựng và phát huy sức mạnh của thế trận an ninh nhân dân. Công tác dân vận của lực lượng Công an nhân dân chính là cầu nối gắn bó giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân, dựa vào dân, cùng dân phòng ngừa, đấu tranh với tội phạm, giữ gìn an ninh, trật tự ngay từ cơ sở.
Việc huy động và phát huy sức mạnh to lớn của nhân dân thông qua phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả phòng ngừa, ngăn chặn, giải quyết các vụ việc phức tạp về an ninh trật tự, mà còn tạo nền tảng vững chắc cho sự ổn định, phát triển bền vững của đất nước.
Giải quyết các vấn đề phức tạp và bảo vệ ổn định chính trị xã hội. Cơ sở là nơi phát sinh và cũng là nơi cần giải quyết dứt điểm các mâu thuẫn ngay từ đầu, không để tình hình lây lan, kéo dài, trở thành “điểm nóng”. Các vấn đề phức tạp thường liên quan đến tranh chấp, khiếu kiện, đình công, lãn công hoặc các vấn đề dân tộc, tôn giáo. Nếu không được xử lý kịp thời, những vấn đề này rất dễ bị các thế lực thù địch lợi dụng, xuyên tạc, kích động, gây mất ổn định an ninh, trật tự.
Để bảo đảm an ninh, trật tự ngay từ cơ sở, các lực lượng nòng cốt cần chủ động tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc nắm chắc tình hình, kịp thời giải quyết hiệu quả các vụ việc phức tạp, kéo dài. Việc xử lý phải linh hoạt, kết hợp giữa tranh thủ, tác động, răn đe, phân hóa để “yên dân”, không để phát sinh điểm nóng. Phương châm xử lý các tình huống ngay từ đầu và tại chỗ là “Bốn tại chỗ”: lực lượng tại chỗ, chỉ huy tại chỗ, phương tiện tại chỗ, hậu cần tại chỗ nhằm đảm bảo chủ động, kịp thời và hiệu quả trong mọi tình huống.
Bảo đảm an ninh kinh tế và xã hội tại cơ sở
Giữ vững an ninh trật tự ở cơ sở không chỉ góp phần bảo vệ cuộc sống bình yên của nhân dân mà còn tạo lập môi trường hòa bình, ổn định để đất nước phát triển kinh tế xã hội. Ở cấp cơ sở, nhiệm vụ bảo vệ an ninh trật tự gắn liền với việc bảo vệ tài sản, tính mạng, an toàn của cơ quan, doanh nghiệp và các tổ chức, đơn vị kinh tế xã hội.
Đối với cơ quan, doanh nghiệp, lực lượng bảo vệ có trách nhiệm triển khai các biện pháp nghiệp vụ nhằm phòng ngừa, phát hiện và ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm nội quy bảo vệ. Lực lượng này được trang bị, sử dụng vũ khí thô sơ và công cụ hỗ trợ theo quy định pháp luật. Các cơ quan, doanh nghiệp cần thường xuyên rà soát, sửa đổi, bổ sung nội quy, quy định về bảo vệ bí mật nhà nước, bảo vệ tài sản, bảo đảm phù hợp với Nghị định số 06/2013/NĐ-CP của Chính phủ.
Về giải quyết các vấn đề an sinh xã hội, giữ vững lòng dân luôn là yếu tố then chốt trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Cần khắc phục triệt để những sơ hở, thiếu sót trong việc kết hợp phát triển kinh tế với củng cố quốc phòng, an ninh, đặc biệt tại các địa bàn chiến lược. Đồng thời, phải quan tâm giải quyết các vấn đề dân sinh như xóa đói, giảm nghèo, bảo đảm an sinh xã hội, đây chính là “gốc rễ” của sự ổn định bền vững. Chẳng hạn, chính quyền địa phương cần có biện pháp ngăn chặn tình trạng đầu cơ, mua gom đất của người dân; đồng thời, hỗ trợ người dân vay vốn ưu đãi để chuộc lại đất, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân trong lĩnh vực kinh tế, củng cố niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước.
Các lực lượng nòng cốt và biện pháp triển khai giữ gìn an ninh trật tự tại cơ sở
Công tác giữ gìn an ninh – trật tự tại cơ sở được thực hiện thông qua sự lãnh đạo của Đảng ủy cấp xã và sự quản lý của chính quyền cơ sở, với lực lượng Công an xã là nòng cốt.
Lực lượng Công an cấp xã chính quy. Chủ trương xây dựng lực lượng Công an xã, phường chính quy là một bước tiến quan trọng, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về an ninh trật tự, phòng ngừa và đấu tranh phòng, chống tội phạm ngay tại cơ sở. Việc tổ chức bộ máy Công an theo mô hình ba cấp thống nhất (Bộ, tỉnh, xã) đã giúp lực lượng Công an cấp xã trở thành nòng cốt trong bảo vệ an ninh quốc gia, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội.
Lực lượng Công an chính quy được đào tạo bài bản, có trình độ nghiệp vụ vững vàng, khả năng nắm bắt, phát hiện, tham mưu và xử lý hiệu quả các vấn đề phát sinh về an ninh trật tự theo đúng quy định pháp luật. Không chỉ làm tốt công tác chuyên môn, lực lượng này còn gần dân, sâu sát cơ sở, chủ động lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của nhân dân; kịp thời giải quyết các bức xúc, tháo gỡ khó khăn trong quản lý cư trú và thủ tục hành chính. Công an cấp xã hỗ trợ lực lượng Công an cấp tỉnh trong việc nắm tình hình hoạt động của các cơ sở kinh doanh ngành, nghề có điều kiện về an ninh trật tự, qua đó góp phần đảm bảo môi trường an toàn, ổn định, phục vụ phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương.
Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh trật tự ở cơ sở. Bên cạnh lực lượng Công an chính quy, việc củng cố, kiện toàn các lực lượng bán chuyên trách và lực lượng quần chúng làm nhiệm vụ bảo vệ an ninh trật tự là yêu cầu cấp thiết trong tình hình hiện nay.
Tổ bảo vệ an ninh, trật tự được thành lập theo quyết định của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã, trên cơ sở đề nghị của Công an cấp xã. Việc tuyển chọn tổ viên căn cứ vào yêu cầu bảo đảm an ninh trật tự ở từng địa bàn; tiêu chuẩn chung là có trình độ tốt nghiệp hoặc hoàn thành chương trình trung học cơ sở trở lên (riêng khu vực đặc biệt khó khăn có thể tuyển người học xong tiểu học). Các tổ viên thực hiện nhiệm vụ dưới sự quản lý, phân công của Tổ trưởng và Tổ phó, tham gia trực tiếp vào công tác giữ gìn an ninh, trật tự tại cơ sở.
Đối với các lực lượng khác, hiện nay trên toàn quốc có hơn 89.000 Công an xã bán chuyên trách tiếp tục được huy động tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở. Việc sắp xếp, bố trí lực lượng này theo hướng thống nhất, kiện toàn, tinh gọn đầu mối là yêu cầu quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động. Cùng với lực lượng bảo vệ dân phố và dân phòng, các lực lượng bán chuyên trách đảm nhận nhiều nhiệm vụ thiết thực như tuần tra, kiểm soát địa bàn, phòng ngừa, phát hiện và đấu tranh chống tội phạm, góp phần củng cố thế trận an ninh nhân dân vững chắc ngay từ cơ sở.
Đổi mới phương thức vận động quần chúng và mô hình tự quản. Lực lượng Công an cần làm tốt vai trò tham mưu cho cấp ủy, chính quyền địa phương trong việc huy động sức mạnh của toàn dân tham gia bảo vệ an ninh Tổ quốc. Nhiệm vụ này được triển khai thông qua phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc, chú trọng xây dựng, củng cố và nhân rộng các mô hình, điển hình tiên tiến với nhiều hình thức tự phòng, tự quản, tự bảo vệ, tự hòa giải về an ninh trật tự ngay tại cơ sở.
Nhiều mô hình tự quản tiêu biểu đã phát huy hiệu quả thiết thực, như mô hình “Dòng họ hiếu học, an toàn về an ninh, trật tự”. Thông qua mô hình này, các gia đình và dòng họ nâng cao ý thức đoàn kết, xây dựng tình làng nghĩa xóm gắn bó, chủ động hòa giải, giải quyết mâu thuẫn, xích mích ngay trong nội bộ, không để phát sinh phức tạp.
Những mô hình tự quản sáng tạo, gần dân, sát dân đã góp phần quan trọng trong việc đẩy mạnh phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc, củng cố thế trận an ninh nhân dân vững chắc và tạo động lực thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội ở địa phương.
Thách thức và định hướng tăng cường vai trò giữ gìn an ninh trật tự tại cơ sở
Thách thức: Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, Việt Nam đang phải đối diện với nhiều khó khăn, thách thức mang tính toàn cầu như xung đột, cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, biến đổi khí hậu, dịch bệnh và các vấn đề an ninh phi truyền thống. Đặc điểm của các mối đe dọa an ninh phi truyền thống là lan tỏa nhanh, phạm vi ảnh hưởng rộng, tác động sâu sắc đến an ninh, trật tự xã hội và đời sống của nhân dân.
Ở cấp cơ sở, công tác bảo đảm an ninh trật tự cũng đang gặp không ít khó khăn. Một số cấp ủy, chính quyền địa phương chưa thật sự quan tâm, thiếu sự chỉ đạo quyết liệt đối với các ban, ngành, đoàn thể trong việc phối hợp giữ gìn an ninh, trật tự. Năng lực, kinh nghiệm vận động quần chúng của một bộ phận cán bộ Công an xã, phường còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác nắm tình hình, tuyên truyền, phòng ngừa và giải quyết vụ việc từ cơ sở.
Bên cạnh đó, hệ thống cơ sở pháp lý cho hoạt động của các lực lượng tham gia bảo vệ an ninh – trật tự ở cơ sở như Bảo vệ dân phố, Công an xã bán chuyên trách, Dân phòng vẫn còn bất cập, chưa thật sự đồng bộ, gây khó khăn cho quá trình triển khai nhiệm vụ. Những hạn chế này đòi hỏi cần có sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao hơn nữa của các cấp ủy, chính quyền, đồng thời sớm hoàn thiện hành lang pháp lý để phát huy hiệu quả sức mạnh tổng hợp trong bảo vệ an ninh, trật tự từ cơ sở.
Định hướng và giải pháp: Để phát huy hơn nữa vai trò của cơ sở trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp mang tính căn cơ, toàn diện.
Hoàn thiện cơ chế, tổ chức và chính sách: Tiếp tục thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 12-NQ/TW của Bộ Chính trị về xây dựng lực lượng Công an nhân dân theo hướng “Bộ tinh, tỉnh mạnh, xã bám cơ sở”. Cần xây dựng, kiện toàn lực lượng tham gia bảo vệ an ninh trật tự ở cơ sở theo hướng thống nhất, tinh gọn, rõ chức năng, nhiệm vụ. Về mặt pháp lý, cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, nhất là Luật Xử lý vi phạm hành chính, để khắc phục những bất cập, lỗ hổng hiện nay. Đồng thời, hoàn thiện chế độ, chính sách, bảo đảm điều kiện hoạt động của các lực lượng này một cách phù hợp, hiệu quả.
Nâng cao chất lượng cán bộ và công tác nghiệp vụ: Tập trung đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ Công an có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, am hiểu pháp luật và được rèn luyện qua thực tiễn công tác. Lực lượng Công an cơ sở cần thường xuyên bám sát địa bàn, nắm chắc tình hình, làm tốt công tác nghiệp vụ cơ bản, quản lý chặt chẽ các loại đối tượng và lắng nghe ý kiến, nguyện vọng của nhân dân.
Đẩy mạnh tuyên truyền và vận động quần chúng: Tiếp tục tăng cường công tác tuyên truyền, cổ vũ phong trào Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc, nhân rộng các mô hình hay, điển hình tiên tiến. Đẩy mạnh phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao kỹ năng phòng cháy, chữa cháy và giữ gìn an ninh, trật tự cho nhân dân. Tích cực ứng dụng công nghệ thông tin trong tuyên truyền, tương tác và phát động phong trào.
Phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị: Tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa lực lượng Công an với Ban Dân vận, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị xã hội và các đoàn thể nhân dân trong nắm tình hình, tuyên truyền, vận động và giải quyết hiệu quả các vấn đề phức tạp về an ninh trật tự ngay từ cơ sở.
Giữ gìn an ninh trật tự tại cơ sở không chỉ là một nhiệm vụ cụ thể trong công tác bảo vệ an ninh quốc gia, mà là một trụ cột chiến lược, có ý nghĩa quyết định đối với sự tồn vong của chế độ và sự phát triển bền vững của đất nước. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng ta, “lấy dân làm gốc” luôn là phương châm xuyên suốt, khẳng định rằng sức mạnh bảo vệ Tổ quốc bắt nguồn từ nhân dân, dựa vào nhân dân và vì nhân dân. Do đó, củng cố thế trận an ninh nhân dân gắn với thế trận lòng dân chính là nền móng vững chắc để bảo đảm ổn định chính trị xã hội trong mọi tình huống.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi các mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống ngày càng đan xen, phức tạp, việc xây dựng lực lượng Công an chính quy, tinh nhuệ, hiện đại ở cơ sở cùng với củng cố các tổ chức quần chúng tự quản như Tổ bảo vệ an ninh trật tự, bảo vệ dân phố, dân phòng… là bước đi mang tầm chiến lược, thể hiện tầm nhìn dài hạn của Đảng và Nhà nước. Những lực lượng này không chỉ là “tai mắt” của Đảng, là cánh tay nối dài của chính quyền, mà còn là điểm tựa niềm tin của nhân dân trong giữ gìn trật tự, kỷ cương xã hội.
Hơn hết, bảo đảm an ninh trật tự từ cơ sở chính là giữ cho lòng dân yên, nước mới vững. Khi nhân dân thực sự tin tưởng, đồng lòng, khi mỗi người dân trở thành một “chiến sĩ an ninh” trong cuộc sống thường nhật, thì đó chính là lúc nền an ninh Tổ quốc được củng cố vững chắc nhất. Phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn dân tộc trong lĩnh vực này không chỉ góp phần giữ vững ổn định, mà còn tạo ra động lực nội sinh mạnh mẽ để đất nước phát triển nhanh, bền vững, hướng tới mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.”
ThS. Nghiên cứu sinh Phạm Anh Vĩnh, Võ Phúc Xuân Thịnh
Tài liệu tham khảo
Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. (2025). Luật số 51/2024/QH15 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Bảo hiểm y tế [Trích từ Công báo số 553 + 554, ngày 19-3-2025]. (Trích đoạn từ đến liên quan đến các lực lượng tham gia bảo vệ an ninh – trật tự).
Bộ Y tế. (n.d.). Bộ Y tế đề nghị Bộ Công an hỗ trợ tăng cường bảo đảm an ninh bệnh viện. (Trích dẫn từ văn bản đề nghị chính thức). (Nguồn,).
Ủy ban nhân dân xã Văn Quan. (n.d.). Hạnh phúc Kế hoạch Tập huấn nghiệp vụ cho lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự. (Nguồn,).
Phạm Minh Tuấn (Giám đốc – Tổng biên tập). (n.d.). Phát huy sức mạnh toàn dân tộc bảo vệ an ninh quốc gia trong tình hình mới (Tập tài liệu hội thảo). (Nguồn đến bao gồm các bài viết của nhiều tác giả khác nhau).
Tài liệu nghiên cứu. (n.d.). Bảo vệ, xây dựng, đổi mới đất nước. (Trích từ tài liệu nội bộ). (Nguồn đến bao gồm các nội dung về tư tưởng, kinh nghiệm lịch sử và phát triển kinh tế – xã hội).
Thái Sơn An. (n.d.). Cùng bảo vệ Thái Sơn An điểm danh 7 sai lầm dễ gặp trong công tác bảo vệ và cách khắc phục để nâng cao chất lượng dịch vụ. (Nguồn đến).
Văn Tất Thu (Chủ biên). (2012). Kỹ năng lãnh đạo, điều hành của Chủ tịch, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã. Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Sự Thật. (Nguồn đến).