Bảo đảm và thực hiện quyền con người luôn là quan điểm nhất quán, xuyên suốt của Đảng và Nhà nước Việt Nam. Qua năm bản Hiến pháp (1946, 1959, 1980, 1992 và 2013), nội dung về quyền con người đều được ghi nhận rõ ràng, thể hiện sự tôn trọng và cam kết của Việt Nam trong việc bảo đảm các quyền cơ bản của công dân. Tuy nhiên, thời gian gần đây, một số thế lực thù địch, phản động cố tình xuyên tạc, phủ nhận những nỗ lực này. Vậy cần nhìn nhận vấn đề ấy như thế nào cho đúng và khách quan?
Thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình”, các thế lực thù địch, phản động đẩy mạnh toàn diện trên các mặt nhằm chống phá Đảng, Nhà nước và Nhân dân Việt Nam. Một trong những thủ đoạn hiện nay chúng lợi dụng là vấn đề về quyền con người để chống phá. Thủ đoạn này được chúng đặt mục tiêu là sự hoài nghi của người dân về hệ thống chính trị ở Việt Nam trong việc bảo đảm và thực hiện quyền con người. Từ đó gây chia rẽ mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân, chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân dân tộc v.v.., dẫn đến sự dạn nứt trong xã hội, tiến tới tạo sự bất ổn chính trị, xã hội, cuối cùng hòng xóa bỏ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đang xây dựng để thiết lập chế độ tư bản chủ nghĩa, dưới sự “bảo trợ” của Mỹ và Phương Tây.
Điển hình cho sự chống phá về quyền con người ở Việt Nam, trong những năm, tháng gần đây, một số nước phương Tây áp đặt quan điểm “quyền con người phổ quát” và “nhân quyền cao hơn chủ quyền” đối với các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Họ khuyến khích, cổ xúy cho các hành vi phạm pháp, chống đối chính quyền với các hình thức như “kiến nghị tập thể”, “đấu tranh bất bạo động”… chạy theo chiêu trò của một số nước phương Tây, các thế lực thù địch, phản động đã xuyên tạc, phủ nhận việc bảo đảm và thực hiện quyền con người ở Việt Nam hiện nay, Ví dụ: Ngày 16/1/2025, tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch viết tắt là HRW) và Ủy ban Bảo vệ ký giả ( Committee to Protect Journalists viết tắt CPJ) đưa ra thông tin thiếu kiểm chứng, đánh giá thiếu khách quan, quy chụp cho rằng: “Việt Nam vi phạm nhân quyền một cách có hệ thống, thuộc nhóm các quốc gia giam giữ nhiều nhà báo nhất thế giới và hiện đang giam giữ 170 nhà bất đồng chứng kiến”. Qua đó kêu gọi các đối tác thương mại, nhà tài trợ quốc tế “cần gây sức ép để Việt Nam tôn trọng các quyền dân sự và chính trị, ngay lập tức phóng thích tất cả những người đang bị giam giữ” v.v.. Trong Báo cáo thế giới (World Report) năm 2025, Tổ chức Theo dõi nhân quyền (HRW) đã tiếp tục đưa ra những luận điệu xuyên tạc về bảo đảm quyền con người ở Việt Nam. Tổ chức này đã xuyên tạc một cách vô căn cứ rằng “chính quyền Việt Nam đã đàn áp các nhà hoạt động vì quyền con người”, “đè nén các quyền tự do cơ bản của người dân”, như: tự do biểu đạt, tự do lập hội, tự do hội họp hòa bình, tự do đi lại, tự do tôn giáo. Tổ chức này còn lớn tiếng bênh vực những người mà họ cho là “các nhà bảo vệ nhân quyền” – thực chất đây là những kẻ chống phá Đảng, Nhà nước và Nhân dân Viêt Nam. Họ xuyên tạc cho rằng, các tòa án Việt Nam đã “xét xử không công bằng” với các cáo buộc ngụy tạo, phản đối điều kiện “giam giữ khắc nghiệt” với những người này. Tổ chức này còn công kích việc Việt Nam bác bỏ các khuyến nghị theo cơ chế rà soát định kỳ phổ quát (UPR) và từ chối sửa đổi luật pháp trong nước, v.v.
Những luận điệu xuyên tạc trên không những không phản ánh đúng bản chất tình hình quyền con người ở Việt Nam, đưa ra không ngoài mục đích hạ thấp uy tín của Đảng, Nhà nước Việt Nam, thậm chí còn cố tình phớt lờ thành tựu của Việt Nam trong việc tôn trọng, bảo đảm và thực hiện quyền con người trên thực tế; gây nhiễu loạn dư luận và kích động các phần tử chống phá,… từ đó tiến tới xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng đối với sự nghiệp cách mạng. Đây thực chất là những luận điệu sai lệch, xuyên tạc sự thật khách quan, với âm mưu, mục đích chính trị đen tối, lợi dụng vấn đề quyền con người nhằm chống phá Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Nhân dân Việt Nam.
Thành tựu trong công cuộc bảo đảm quyền con người ở Việt Nam hiện nay
Một là, quyền con người ở Việt Nam là thành quả của Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo Nhân dân đấu tranh kiên cường, bền bỉ mới có được. Dưới góc độ văn hóa pháp luật quyền con người là những đặc quyền, phẩm giá tự nhiên, vốn có của con người, được kết tinh từ nhiều nền văn hóa, nấc văn minh của mỗi quốc gia, dân tộc trên thế giới, được quốc tế và mỗi nước thừa nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm bằng hệ thống pháp luật. Ở Việt Nam cũng vậy, quyền con người cũng gắn liền với quá trình đấu tranh, gian khổ, đầy cam go, quyết liệt của nhiều thế hệ người Việt Nam trong suốt tiến trình lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Đặc biệt, bước sang giai đoạn lịch sử cận, hiện đại quyền con người ở Việt Nam có được là kết quả của cuộc đấu tranh cách mạng bền bỉ hàng chục năm ròng đòi quyền sống, quyền làm người, quyền độc lập, tự do, hạnh phúc của toàn thể Nhân dân Việt Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam mới có được.
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời năm 1930, đã chấm dứt sự khủng hoảng, bế tắc đường lối cứu nước cho Nhân dân Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là lãnh tụ Hồ Chí Minh, phát huy truyền thống đại đoàn kết toàn dân tộc Đảng đã lãnh đạo thành công Cuộc cách mạng Tháng tám năm 1945, lập nên Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa (nay là Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), mở ra bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử dân tộc Việt Nam, đưa người dân Việt Nam từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ xã hội, làm chủ vận mệnh của mình. Trong Bản Tuyên ngôn Độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa” [1]. Kế thừa thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng tám, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Bác, Nhân dân Việt Nam giành thắng lợi vẻ vang trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước năm 1975, đưa cả nước vững bước đi lên xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Hai là, từ Cách mạng Tháng tám năm 1945 đến nay quyền con người ở Việt Nam luôn được thể hiện rõ trong các văn bản quy phạm pháp luật và luôn phù hợp với pháp luật, thông lệ quốc tế. Ở phương diện pháp luật và thông lệ quốc tế, các quyền cơ bản của con người được thể hiện trong “Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền”, được Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua ngày 10 tháng 12 năm 1948. Tại Điều 1 của Tuyên ngôn ghi rõ: “Mọi người sinh ra tự do và bình đẳng về phẩm cách và quyền lợi, có lý trí và lương tri, và phải đối xử với nhau trong tình bác ái” [2]. Cùng với “Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền” năm 1948, tính đến thời điểm hiện nay còn có 9 công ước quốc tế về quyền con người được coi là cốt lõi, cơ bản nhất, bao gồm: Công ước quốc tế về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt về chủng tộc năm 1965; Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966; Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa năm 1966; Công ước về xóa bỏ mọi các hình thức phân biệt đối xử chống lại phụ nữ năm 1979; Công ước chống tra tấn và các hình thức trừng phạt hay đối xử tàn ác, vô nhân đạo hoặc hạ thấp nhân phẩm năm 1984; Công ước quốc tế về quyền trẻ em năm 1989; Công ước quốc tế về bảo vệ quyền của tất cả những người lao động di trú và các thành viên gia đình họ năm 1990; Công ước về quyền của những người khuyết tật năm 2006; và Công ước quốc tế về bảo vệ tất cả mọi người khỏi bị đưa đi mất tích năm 2006.
Trong khu vực, ngày 18/11/2012, tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 21 được tổ chức tại Phnom Penh, Campuchia. Đại diện 10 nước thành viên ASEAN, đã ký văn bản tuyên bố chung về nhân quyền của các nước ASEAN. Tuyên bố gồm 40 điều khoản, khẳng định mọi công dân ASEAN có 4 nhóm quyền căn bản về dân sự và chính trị, về kinh tế, xã hội và văn hóa, quyền phát triển và quyền hưởng hòa bình. Các quyền này được xây dựng trên những nguyên tắc căn bản là bình đẳng, tôn trọng đặc thù khu vực và sự đa dạng của mỗi nước.
Trong Bản Tuyên ngôn độc lập, ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng tuyên bố với toàn thể Nhân dân Việt Nam và cộng đồng quốc tế rằng: “Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc” [3]. Theo đó, trong 5 bản Hiến pháp, từ Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980, 1992 đến Hiến pháp năm 2013, đều dành hẳn một chương ghi nhận về quyền con người ở Việt Nam trên tất cả các lĩnh vực của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội đến quyền riêng tư của mỗi cá nhân. Cụ thể kế thừa và phát triển các nội dung về quyền con người ở các Văn bản Hiến pháp trước đây cho phù hợp với thực tiễn đòi hỏi. Tại Điều 3, Hiến pháp năm 2013 chỉ rõ: “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện” [4]; và tại Khoản 1, Điều 14 nhấn mạnh: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật” [5]; cũng như, tại khoản 1 và 2, Điều 16, ghi rõ: “1. Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật. 2. Không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội” [6].
Các văn bản quy phạm pháp luật dưới Hiến pháp, được thể hiện qua các Bộ luật trên các lĩnh vực từ kinh tế, chính trị đến văn hóa, xã hội như: Luật bầu cử đại biểu quốc hội và đại biểu hội đồng nhân dân 2015; Luật báo chí 2016; Luật tín ngưỡng, tôn giáo 2018; Bộ luật lao động 2019; Luật giáo dục 2019; Luật tố tụng dân sự 2022; Luật khám chữa bệnh 2023; Luật nhà ở 2023; Luật đất đai 2024 v.v.. nội dung trong các văn bản luật đều thể hiện sự nhất quán trong việc tôn trọng, bảo đảm về quyền con người của Việt Nam mà Hiến pháp đã quy định.
Ba là, thực tế việc bảo đảm và thực hiện quyền con người ở Việt Nam hiện nay minh chứng cho thành tựu của Việt Nam về đảm bảo quyền con người. Lịch sử cho thấy, ngay sau ngày Tuyên ngôn Độc lập 2/9/1945, ngày 3/9/1945, tại phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời bàn về sáu vấn đề cấp bách, một trong những vấn đề được Chính phủ bàn đến đó là quyền con người, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Trước chúng ta đã bị chế độ quân chủ chuyên chế cai trị, rồi đến chế độ thực dân không kém phần chuyên chế, nên nước ta không có hiến pháp. Nhân dân ta không được hưởng quyền tự do dân chủ. Chúng ta phải có một hiến pháp dân chủ. Tôi đề nghị Chính phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc TỔNG TUYỂN CỬ với chế độ phổ thông đầu phiếu. Tất cả công dân trai gái mười tám tuổi đều có quyền ứng cử và bầu cử, không phân biệt giàu nghèo, tôn giáo, dòng giống, v.v..” [7]. Từ đó đến nay việc bảo đảm và thực hiện quyền con người ở Việt Nam không chỉ ở trên đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp lụật của Nhà nước mà nó còn được thực thi trên thực tiễn hết sức sinh động không một ai có thể xuyên tạc, phủ nhận được.
Ngay từ năm 1957 Việt Nam đã gia nhập nhiều công ước của Luật Nhân đạo quốc tế; từ năm 1977 đến nay với tư cách là thành viên của Liên hợp quốc, Việt Nam đã tích cực, chủ động phê chuẩn, gia nhập 7/9 công ước cơ bản của Liên hợp quốc về quyền con người và 25 công ước của Tổ chức lao động quốc tế (ILO)… Thật tự hào Việt Nam là quốc gia đầu tiên ở khu vực châu Á và thứ hai trên thế giới tham gia Công ước quyền trẻ em và Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật [8]. Cùng với tham gia phê chuẩn các công ước quốc tế về quyền con người, Việt Nam đã 2 lần trở thành thành viên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc (nhiệm kỳ 2014 – 2016 và nhiệm kỳ 2023 – 2025). Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng trong bảo đảm quyền con người, được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Bằng chứng rõ nét nhất là ngày 14/10/2025 (giờ New York), tại Trụ sở Liên hợp quốc, Việt Nam tái đắc cử thành viên Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2026 – 2028, với số phiếu ủng hộ là 180, cao nhất Nhóm châu Á – Thái Bình Dương.
Chúng ta quá đỗi tự hào sau gần 40 năm đổi mới Việt Nam từ một nước bị chiến tranh tàn phá nặng nề, bị bao vây, cấm vận suốt 30 năm, trở thành quốc gia điển hình tiêu biểu trong thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ của Liên Hợp Quốc, hình mẫu về hàn gắn và khôi phục sau chiến tranh. Đời sống vật chất và tinh thần của người dân không ngừng được cải thiện nâng lên, theo chuẩn mới về nghèo đa chiều năm 2025 tỉ lệ nghèo ở Việt Nam chỉ còn khoảng 1% và tính theo tỉ lệ hộ nghèo giảm từ 58% năm 1993 xuống 1,3% năm 2025. Việt Nam được thế giới ghi nhận, đánh giá cao và coi là hình mẫu thành công về xoá đói, giảm nghèo.
Tất cả người dân đều được khuyến học trên nền giáo dục quốc dân ngày càng phát triển và một xã hội học tập, trẻ em được nuôi dưỡng, tạo mọi điều kiện đến trường tốt nhất. Đến nay, tỉ lệ huy động học sinh đi học đúng độ tuổi cấp tiểu học đạt đạt 99,7%; tỉ lệ học sinh hoàn thành Chương trình giáo dục Trung học Cơ sở đạt 90,7% và đã phổ cấp giáo dục mầm non cho trẻ em 5 tuổi. Thanh niên và người trong độ tuổi lao động, người có nhu cầu tham gia lao động đã có nhiều cơ hội việc làm để làm giàu cho bản thân, gia đình, quê hương, đất nước. Tính đến quý III năm 2025, cả nước có 52,6 triệu lao động có việc làm, chiếm 98,2% lực lượng lao động.
Người cao tuổi được quan tâm, chăm sóc, công tác đền ơn, đáp nghĩa thương binh, liệt sĩ, người có công với cách mạng được thực hiện tốt. Nhà nước hiện trợ cấp thường xuyên cho trên 1,13 triệu người có công với kinh phí 39.179 tỷ đồng/năm; Người yếu thế, người có hoàn cảnh khó khăn, gặp thiên tai, bão lũ được hỗ trợ; người nghèo được tạo điều kiện để tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản và thoát nghèo bền vững; bảo đảm công bằng xã hội, an sinh xã hội trên tinh thần “không để ai bị bỏ lại phía sau”. Bình đẳng giới được quan tâm và có nhiều bước tiến. Nhà nước hiện trợ cấp thường xuyên cho gần 3,4 triệu đối tượng bảo trợ xã hội và gần 355.000 hộ gia đình, cá nhân nhận chăm sóc, nuôi dưỡng hằng tháng. Riêng trong đại dịch COVID-19, Việt Nam hỗ trợ cho 67 triệu lượt người với kinh phí hơn 100.000 tỷ đồng, là một trong 5 nước có tỉ lệ bao phủ vaccine cao nhất thế giới với tiêm chủng miễn phí. Việt Nam đã hoàn thành chương trình với mục tiêu xóa nhà tạm, nhà dột nát trên cả nước tính đến ngày 26/8/2025 với 334.234 căn hỗ trợ, sớm hơn kế hoạch 5 năm 4 tháng [9].
Hiện nay, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên phát triển. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước ta kiên định xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, trong đó các chính sách tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người được lồng ghép xuyên suốt trong mọi chiến lược, chương trình và kế hoạch phát triển quốc gia. Tất cả đều hướng tới mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, phồn vinh, hạnh phúc.”
Từ những luận cứ xác đáng nêu trên, có thể khẳng định dứt khoát rằng: không một quốc gia nào có quyền áp đặt giá trị hay quan niệm riêng của mình về quyền con người để đo lường, đánh giá tình hình nhân quyền tại quốc gia khác. Việc tôn trọng quyền con người phải gắn với đặc điểm lịch sử, văn hóa, thể chế và điều kiện phát triển của từng dân tộc.
Các luận điệu xuyên tạc, thiếu thiện chí của một số thế lực thù địch, phản động về vấn đề quyền con người ở Việt Nam không chỉ là hành vi vu cáo trắng trợn, cố tình phủ nhận những thành tựu rõ rệt mà Việt Nam đã đạt được, mà còn đi ngược lại quy định của pháp luật và thông lệ quốc tế về quyền con người. Sự thật hiển nhiên là: quyền con người ở Việt Nam luôn được tôn trọng, bảo đảm và không ngừng được mở rộng, thực thi trong đời sống xã hội – vì con người, do con người và vì hạnh phúc của toàn dân tộc.
Nguyễn Văn Bách – Lê Thị Thảo/Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
Chú thích
[1], [3], [7] Hồ Chí Minh (1945), Tuyên ngôn độc lập, Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 4, Nxb CTQG Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.3, 1, 8
[2] Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Luật, Trung tâm nghiên cứu quyền con người – quyền công dân, Giới thiệu các văn kiện quốc tế về quyền con người, Nxb Lao động Xã hội, Hà Nội, 2011, tr.48
[4], [5], [6] Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb CTQG Sự thật, Hà Nội, 2016, tr. 9, 16-17, 17
[8] Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Hệ thống tư liệu – văn kiện Đảng, Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em, truy cập Thứ Sáu, 28/02/2025, 09:10:09 GMT+7
[9] Sơn Hào, “Việt Nam cơ bản hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát sớm hơn kế hoạch 5 năm 4 tháng” Báo Điện tử Chính phủ, ngày 26/8/2025
Danh mục tài liệu tham khảo
1.Ban Chỉ đạo về nhân quyền của Chính phủ, Văn phòng Thường trực, Tài liệu tổng kết Chỉ thị 12 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Vấn đề quyền con người và quan điểm, chủ trương của Đảng ta”, Nxb Chính trị – Hành chính, Hà Nội.2012
2.Hồ Chí Minh (1945), Tuyên ngôn độc lập, Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 4, Nxb CTQG Sự thật, Hà Nội, 2011,
3.Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Luật, Trung tâm nghiên cứu quyền con người – quyền công dân, Giới thiệu các văn kiện quốc tế về quyền con người, Nxb Lao động Xã hội, Hà Nội, 2011
4.Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2013), Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb CTQG Sự thật, Hà Nội, 2016
5.Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2025), Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Năm năm 2013 – 1992 – 1980 -1959 – 1946), Nxb Lao động, Hà Nội
6.Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Luật, Trung tâm nghiên cứu quyền con người – quyền công dân, Giới thiệu các văn kiện quốc tế về quyền con người, Nxb Lao động Xã hội, Hà Nội, 2011
7.Ban Chỉ đạo về nhân quyền của Chính phủ, Văn phòng Thường trực, Tài liệu tổng kết Chỉ thị 12 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Vấn đề quyền con người và quan điểm, chủ trương của Đảng ta”, Nxb Chính trị – Hành chính, Hà Nội.2012
8.Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2015), Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017, Nxb CTQG Sự thật, Hà Nội, 2017
9.Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Hệ thống tư liệu – văn kiện Đảng, Công ước Liên Hợp Quốc về quyền trẻ em, truy cập Thứ Sáu, 28/02/2025, 09:10:09 GMT+7
10.Sơn Hào (2025), “Việt Nam cơ bản hoàn thành xóa nhà tạm, nhà dột nát sớm hơn kế hoạch 5 năm 4 tháng” Báo Điện tử Chính phủ, ngày 26/8/2025