Theo Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Nam lần thứ XXII, nhiệm kỳ 2020-2025, tỉnh Quảng Nam xác định phát triển dịch vụ – du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn trong giai đoạn 2020-2025, tập trung vào xã hội hóa, đa dạng hóa sản phẩm du lịch văn hóa, xây dựng chuỗi liên kết du lịch đạt tiêu chuẩn quốc tế, đồng thời gắn kết chặt chẽ giữa phát triển du lịch và bảo tồn, phát huy giá trị di tích, di sản văn hóa, bảo vệ tài nguyên cho các thế hệ sau.
Trong bối cảnh nền kinh tế – xã hội chịu nhiều tác động tiêu cực từ đại dịch Covid-19, ngành du lịch Quảng Nam cũng không nằm ngoài vòng xoáy khó khăn, thách thức. Tuy nhiên, với quyết tâm phục hồi và phát triển, tỉnh Quảng Nam đã và đang tập trung huy động tối đa các tiềm năng, thế mạnh sẵn có để vực dậy ngành du lịch. Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Nam lần thứ XXII, nhiệm kỳ 2020-2025 tiếp tục xác định phát triển dịch vụ – du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh. Trên tinh thần đó, Quảng Nam chú trọng đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động du lịch, đa dạng hóa các sản phẩm du lịch văn hóa, xây dựng chuỗi liên kết du lịch đạt chuẩn quốc tế, đồng thời kết hợp hài hòa giữa phát triển du lịch với công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích, di sản, đặc biệt là các di sản văn hóa thế giới. Đây cũng là cơ sở để địa phương vừa khai thác hiệu quả lợi thế về văn hóa, vừa bảo vệ, gìn giữ nguồn tài nguyên quý giá cho các thế hệ mai sau.
Tỉnh Quảng Nam, với lợi thế nằm ở trung tâm vùng duyên hải miền Trung, có hệ thống giao thông thuận lợi gồm đường sắt Bắc – Nam, Quốc lộ 1A, đường cao tốc, đường hàng hải quốc tế; đường hàng không ở hai đầu với sân bay quốc tế Đà Nẵng ở phía Bắc và sân bay Chu Lai ở phía Nam; có cửa khẩu quốc tế Việt Nam – Lào (Nam Giang – Đắc Tà Oọc) và cửa khẩu phụ (Tây Giang- Kà Lùm); là tỉnh sở hữu nhiều tiềm năng, lợi thế cả về điều kiện tự nhiên và nguồn tài nguyên nhân văn ở cả ba vùng địa lý: miền núi – trung du bán sơn địa và đồng bằng ven biển… Đây là lợi thế cho sự phát triển của ngành du lịch, trong đó nổi bật với 02 di sản văn hóa thế giới là Đô thị cổ Hội An và Khu Đền tháp Mỹ Sơn, cùng với Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, nghệ thuật hô hát Bài chòi đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể của nhân loại và những bãi biển đẹp dọc theo 125 km bờ biển đã tạo cho Quảng Nam trở thành trung tâm hấp dẫn du khách trong nước và quốc tế.
Trong những năm qua, nhằm phát huy tiềm năng, lợi thế cho sự phát triển của ngành du lịch, tỉnh Quảng Nam đã tập trung nguồn lực, ban hành nhiều chủ trương, chính sách, quy hoạch, đầu tư hạ tầng, đặc biệt là hệ thống giao thông như: hệ thống các quốc lộ 1A, các quốc lộ 14G, 14B, 14D, 14E, 40B; cầu Cửa Đại, đường Võ Chí Công chạy dọc ven biển; sân bay Chu Lai đang được tích cực đầu tư nâng cấp; cầu cảng biển du lịch Cửa Đại được vận hành nối tuyến Hội An ra đảo Cù Lao Chàm…. Đây là cơ hội lớn để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển các khu nghỉ dưỡng cao cấp, vui chơi giải trí dọc ven biển của tỉnh. Tuyến đường Hồ Chí Minh đoạn qua Quảng Nam dài gần 150km và Quốc lộ 14D nối Việt Nam với nước Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào thông qua cửa khẩu quốc tế Nam Giang – Đắc Tà Oọc vừa được Chính phủ hai nước thống nhất đã tạo nên những điều kiện tốt để phát triển du lịch vùng núi phía Tây của tỉnh. Nhờ đó, tỉnh đã thu hút được nhiều dự án du lịch có quy mô lớn như: Khu nghỉ dưỡng phức hợp Nam Hội An – Hoiana, Vinpearl Nam Hội An, Khu nghỉ dưỡng TUIBLUE Nam Hội An, Khu Du lịch sinh thái Cổng trời Đông Giang… Thương hiệu du lịch Quảng Nam – Hội An – Mỹ Sơn đã được nhiều tạp chí, trang mạng quốc tế uy tín bình chọn là điểm đến được du khách ưa thích và lựa chọn khi đến với miền Trung và Việt Nam.
Tuy nhiên, nói đến sự phát triển của du lịch Quảng Nam trong những năm qua không thể không nói đến sự đóng góp của các nguồn tài nguyên văn hóa. Như chúng ta đã biết, trong lịch sử hình thành và phát triển, Quảng Nam được biết đến là vùng đất mở, nơi giao lưu, hội tụ của nhiều nền văn hóa lớn như Chămpa, Đại Việt, Trung Hoa, Nhật Bản; bên cạnh đó là những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số Cơtu, Giẻ Triêng, Xơ Đăng, Cor sinh sống trên dãy Trường Sơn hùng vĩ, thuộc các huyện miền núi của tỉnh. Quá trình hội tụ, giao lưu đã để lại những dấu ấn sâu đậm về văn hóa đối với vùng đất Quảng Nam. Trong đó, phải kể đến hệ thống các di tích, di sản; là sự đa dạng và phong phú của các loại hình văn hóa phi vật thể, bao gồm những phong tục, tập quán, lễ hội truyền thống, tôn giáo, tín ngưỡng, làng nghề và văn nghệ dân gian mang đậm đặc trưng của văn hóa mỗi tộc người, mỗi vùng đất trong tổng thể chung của không gian văn hóa xứ Quảng. Để biến các tài nguyên văn hóa nêu trên thành nguồn lực cho sự phát triển nói chung, phát triển du lịch nói riêng, trong những năm qua tỉnh Quảng Nam đã ban hành nhiều chính sách liên quan cho công tác bảo tồn, phát huy các giá trị các di sản văn hóa truyền thống trên địa bàn tỉnh.
Tỉnh Quảng Nam hiện có 431 di tích được xếp hạng, trong đó có 04 di tích quốc gia đặc biệt (Khu phố cổ Hội An và Khu đền tháp Mỹ Sơn vừa là di tích quốc gia đặc biệt vừa là Di sản Văn hóa thế giới), 62 di tích cấp quốc gia, 365 di tích cấp tỉnh. Các di tích này được bảo tồn và phát huy khá tốt, được phân bố tại 18/18 huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh, với đầy đủ các loại hình: khảo cổ học, lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và danh thắng.
Để bảo tồn và phát huy có hiệu quả các di tích, di sản trên địa bàn, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tích cực tham mưu UBND tỉnh trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Dự án Quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị khu Di tích Mỹ Sơn tỉnh Quảng Nam giai đoạn 2008 – 2020 và Quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản văn hoá thế giới đô thị cổ Hội An gắn với phát triển thành phố Hội An và du lịch giai đoạn 2012 – 2020; tham mưu UBND tỉnh ban hành và trình HĐND tỉnh ban hành nhiều văn bản pháp quy đối với công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các di tích lịch sử – văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh: Đối với công tác bảo tồn, tu bổ di tích, Sở đã tham mưu UBND tỉnh trình HĐND tỉnh ban hành Nghị quyết số 161/2015/NQ-HĐND ngày 07 tháng 7 năm 2015 về hỗ trợ đầu tư tu bổ di tích quốc gia và di tích cấp tỉnh trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2016 – 2020 (được bổ sung tại Nghị quyết số 01/2019/NQ-HĐND ngày 12/7/2019); đối với công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị các di tích, tham mưu UBND tỉnh ban hành Quyết định số 08/2019/QĐ-UBND ngày 02/5/2019 về ban hành Quy chế quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị các di tích và danh thắng trên địa bàn tỉnh Quảng Nam. Theo đó, Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn do UBND huyện Duy Xuyên trực tiếp quản lý; Di sản Văn hóa thế giới Hội An do UBND thành phố Hội An trực tiếp quản lý; các di tích cấp quốc gia ủy quyền cho UBND các huyện, thị xã, thành phố quản lý; các di tích cấp tỉnh, di tích đăng ký bảo vệ giao cho UBND các xã, phường, thị trấn quản lý. Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch sẽ tập trung tham mưu các cơ chế, chính sách, tạo nguồn lực để đầu tư, tu bổ, bảo tồn và phát huy các giá trị di tích.
Nhờ sự quan tâm, vào cuộc của các cấp, các ngành từ Trung ương đến địa phương và cộng đồng dân cư, cùng sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế, công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di sản đã quan tâm đặc biệt, góp phần chống xuống cấp không chỉ đối với các di tích thuộc 02 Di sản văn hoá thế giới, mà còn bảo tồn nguyên vẹn trên 400 di tích trên địa bàn tỉnh. Trong những năm qua, hàng trăm di tích tại Mỹ Sơn, Hội An và tại các di tích quốc gia như Khu di tích lịch sử cách mạng Phước Trà (Hiệp Đức), Nước Oa (Bắc Trà My), Nhà lưu niệm cụ Phan Châu Trinh, Nhà lưu niệm Quyền Chủ tịch nước Huỳnh Thúc Kháng, nhóm tháp Chăm Khương Mỹ, đình Chiên Đàn, địa đạo Phú An – Phú Xuân, di tích chiến thắng Thượng Đức… đã được trùng tu tôn tạo và phát huy hiệu quả tốt. Bên cạnh đó, hệ thống các di tích và danh thắng trên địa bàn tỉnh Quảng Nam được quản lý, bảo vệ một cách chu đáo, toàn bộ phần di tích gốc đều được bảo quản tốt nhất, không có tình trạng bị xâm hại.
Bên cạnh hệ thống các di tích, tỉnh Quảng Nam còn có sự phong phú, đa dạng của các loại hình văn hóa phi vật thể, trước hết, thể hiện trong những lễ hội truyền thống độc đáo. Lễ hội ở Quảng Nam rất phong phú và đa dạng, bao gồm những lễ hội liên quan đến sản xuất nông, ngư nghiệp; trong đó có những lễ hội được ghi vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, như: Lễ hội Bà Thu Bồn được tổ chức quy mô lớn hàng năm vào ngày 12 tháng 2 Âm lịch tại Dinh bà Thu Bồn (xã Duy Tân, huyện Duy Xuyên) và Lăng bà Thu Bồn (xã Quế Trung, huyện Nông Sơn); Lễ hội Bà Chợ Được diễn ra vào 2 ngày mồng Mười và Mười một tháng Giêng âm lịch hàng năm tại Lăng Bà (xã Bình Triều, huyện Thăng Bình); là các lễ hội Cầu Bông, Nguyên Tiêu, lễ hội Long Chu (tổ chức tại Khu phố cổ Hội An); các lễ hội cầu ngư, múa hát bả trạo của cư dân ven biển các huyện từ Điện Bàn đến Núi Thành. Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở các huyện vùng cao, có các Lễ hội: “cúng máng nước”, “ăn trâu huê”,“mừng lúa mới”, “mừng Gươl mới”. Ngoài những lễ hội có quy mô lớn nêu trên, hàng năm vào dịp đầu Xuân ở các làng, xã thường diễn ra nhiều hình thức tế lễ, kết hợp các hoạt động trò chơi dân gian truyền thống, đó là các Lễ hội tri ân công đức của các vị Thành hoàng làng, các vị Tiền hiền có công khai khẩn, cùng các vị thần linh đã phò trợ cho đời sống dân sinh của cộng đồng làng xã. Đặc biệt, ở Khu phố cổ Hội An – Di sản Văn hoá thế giới, nơi có cộng đồng người Việt gốc Hoa sinh sống, vào mỗi dịp đầu năm, rằm tháng Giêng và rằm tháng 02 Âm lịch hằng năm cộng đồng người Việt gốc Hoa ở Hội An thường tổ chức cúng (vía) các vị Tiền hiền như vía Lục Tánh Vương Gia của cộng đồng người Phước Kiến với sự tham gia của hàng ngàn người là dân gốc Phước Kiến trong và ngoài tỉnh về tham dự; hoặc vía Quan Thánh Đế Quân ở di tích Chùa Ông…
Bên cạnh những lễ hội dân gian truyền thống, trong thời gian qua tỉnh Quảng Nam thường xuyên tổ chức các lễ hội hiện đại nhằm quảng bá, giới thiệu các di sản văn hóa của tỉnh, trong đó tạo ấn tượng với du khách là các kỳ Fetival Di sản Quảng Nam, hoặc Lễ hội Đêm rằm phố cổ được tổ chức vào ngày 14 âm lịch hàng tháng tại đô thị cổ Hội An, Lễ hội giao lưu văn hoá Việt Nam-Nhật Bản, Hội thi hợp xướng quốc tế. Tại thời điểm Đêm rằm phố cổ, cư dân trong thành phố tắt hết điện chiếu sáng, thay vào đó là ánh sáng rực rỡ từ đèn lồng. Thành phố sống trong không gian tĩnh mịch của quá khứ. Các phương tiện có động cơ không được tham gia lưu thông. Đường phố được dành cho người đi bộ thưởng lãm.
Quảng Nam còn được biết đến là một trong những địa phương sản sinh ra các loại hình nghệ thuật truyền thống độc đáo, có lịch sử ra đời hàng trăm năm, như Nghệ thuật Tuồng, Bài Chòi, Hát sắc bùa, hay những câu hò, điệu lý, câu vè xứ Quảng, như hò chèo thuyền, hò xay lúa, hò giã gạo, hò khoan đối đáp, hò ba lý, hát bả trạo của cư dân miền biển, nói lý hát lý của đồng bào Cơ tu, hát nhân ngãi, hô hát bài Chòi…, cùng những điệu lý, dân ca gắn với đời sống sinh hoạt hàng ngày của các cộng đồng dân cư; Quảng Nam còn là nơi hình thành và phát triểnnhiều làng nghề truyền thống như: làng gốm Thanh Hà (Hội An), làng mộc Kim Bồng (Hội An), làng đúc đồng Phước Kiều (Điện Bàn), làng dệt Mã Châu (Duy Xuyên), làng dâu tằm Đông Yên – Thi Lai (Duy Xuyên), làng dệt chiếu cói Bàn Thạch (Duy Xuyên), làng rau Trà Quế (Hội An), làng trống Lâm Yên (xã Đại Minh, Đại Lộc), làng nghề làm Mỳ Quảng Phú Chiêm (Điện Phương, Điện Bàn), …
Trong thời gian qua, bên cạnh việc khai thác các tiềm năng nhằm phát triển du lịch kết hợp với bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, tỉnh Quảng Nam, cụ thể là tại hai Di sản văn hóa thế giới, đã tổ chức thành công nhiều sự kiện văn hóa, như: Festival Di sản, Lễ hội giao lưu văn hóa Việt – Nhật, Đêm rằm phố cổ, Đêm Mỹ Sơn huyền ảo, Lễ hội Bà Thu Bồn, Liên hoan và Hội thi Hợp xướng quốc tế… Tại Khu đền tháp Mỹ Sơn, một số lễ hội dân gian, chương trình ca múa nhạc truyền thống của dân tộc Chăm đã được tái hiện nhằm phục vụ du khách. Tại Khu phố cổ Hội An, bên cạnh việc thống kê toàn bộ các di sản văn hóa phi vật thể, nơi đây còn giữ được “phần hồn” thông qua việc bảo tồn và phát huy các lễ hội dân gian, nghệ thuật diễn xướng hay phát triển các làng nghề. Định kỳ, Lễ hội Văn hóa – Thể thao các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam được tổ chức; thông qua Lễ hội đã giới thiệu đến du khách nhiều giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh. Cùng với hoạt động lễ hội của các cộng đồng cư dân vùng biển, vùng sông nước, làng nghề truyền thống đã góp phần khơi dậy sức sống văn hóa trong nhân dân và tạo nên động lực thúc đẩy việc bảo tồn, phát huy giá trị của các di sản văn hóa, đồng thời tạo ra sức hút đối với du khách trong và ngoài nước đến với Quảng Nam.
Nhờ phát huy các tiềm năng, thế mạnh về di sản, du lịch Quảng Nam trong những năm qua có sự phát triển mạnh mẽ; các chỉ tiêu về số lượng khách và doanh thu từ du lịch đều tăng cao. Năm 2019, Quảng Nam đón gần 7,8 triệu lượt khách, tốc độ tăng bình quân trên 20% năm; năm 2020, mặc dù chịu nhiều tác động tiêu cực do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, du lịch Quảng Nam vẫn đón khoảng 1,5 triệu lượt khách, trong đó có trên 764.000 lượt khách quốc tế. Sau hơn 20 năm tái lập (1999 – 2019), quy mô khách đến Quảng Nam tăng gấp 25 lần. Khách du lịch đến Quảng Nam đứng thứ 2/8 tỉnh, thành phố trong vùng du lịch Duyên hải Nam Trung bộ. Trong đó, khách quốc tế đến Quảng Nam luôn dẫn đầu các tỉnh thuộc vùng du lịch Duyên hải Nam Trung Bộ. Đây là những kết quả quan trọng, góp phần vào sự phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh trong những năm qua.
Để di sản văn hóa tiếp tục trở thành nguồn tài nguyên quan trọng của ngành du lịch, góp phần tạo động lực cho sự phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh Quảng Nam, trong thời gian tới, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam sẽ tập trung:
Thứ nhất, tiếp tục tham mưu Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh ban hành các chủ trương, cơ chế, chính sách về phát triển sự nghiệp văn hóa trên địa bàn tỉnh. Trước mắt, triển khai Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Nam lần thứ XXII và các văn bản chỉ đạo của Trung ương, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch tham mưu Tỉnh ủy ban hành Nghị quyết chuyên đề về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Nam theo tinh thần Nghị quyết 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương.
Thứ hai, tập trung công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di tích trên địa bàn tỉnh Quảng Nam; trong đó tập trung công tác bảo tồn, phát huy giá trị hai di sản văn hóa thế giới Khu phố cổ Hội An và Khu đền tháp Mỹ Sơn gắn với phát triển du lịch.
Thứ ba, tiếp tục triển khai thực hiện các đề án nghiên cứu, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể. Thực hiện chính sách tôn vinh, đãi ngộ các nghệ nhân dân gian. Tiếp tục thực hiện bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số, các giá trị tích cực trong tín ngưỡng dân gian. Thông qua hoạt động văn hóa, du lịch góp phần nâng cao đời sống tinh thần, tạo công ăn việc làm cho Nhân dân.
Thứ tư,sưu tầm, hệ thống và sử dụng tư liệu, hiện vật phục vụ công tác trưng bày tại Bảo tàng tỉnh và hệ thống các Bảo tàng/Nhà truyền thống. Đẩy mạnh các hoạt động của Bảo tàng tỉnh Quảng Nam.
Nguyễn Thanh Hồng/Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Nam