Trong 5 năm qua (2020–2025), thành phố Huế – vùng đất Cố đô giàu trầm tích lịch sử và văn hóa – đã có nhiều chuyển biến tích cực, sâu sắc và toàn diện trong lĩnh vực phát triển văn hóa để vươn lên trở thành thành phố trực thuộc trung ước thứ 6 của Việt Nam từ đầu năm 2025.
Với vai trò là một trong những trung tâm văn hóa đặc sắc của cả nước, Huế không chỉ chú trọng đầu tư cho hệ thống thiết chế văn hóa, bảo tồn di sản mà còn tập trung xây dựng con người, phát triển văn học nghệ thuật, công nghiệp văn hóa, nguồn nhân lực, môi trường văn hóa cơ sở và đẩy mạnh hội nhập quốc tế. Những nỗ lực này cho thấy tầm nhìn của thành phố trong việc đưa văn hóa trở thành nền tảng tinh thần của xã hội và là động lực cho phát triển bền vững.
Điểm qua những thành tựu nổi bật
Xây dựng và hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa
Trong những năm qua, thành phố Huế đã không ngừng củng cố và hoàn thiện hệ thống thiết chế văn hóa từ cấp tỉnh đến cơ sở. Trung tâm Văn hóa, Điện ảnh tỉnh Thừa Thiên Huế dù được xây dựng và đưa vào sử dụng từ năm 1980, đã được quan tâm cải tạo cả về hạ tầng, trang thiết bị và chất lượng hoạt động, từng bước trở thành điểm sáng trong công tác tổ chức biểu diễn, tổ chức các sự kiện lớn, đào tạo và tuyên truyền văn hóa. Quảng trường văn hóa Bà Triệu được đầu tư với một dự án gần 200 tỷ đồng với mục tiêu tạo nên một không gian sinh hoạt cộng đồng mới và sẽ trở thành điểm kết nối các hoạt động biểu diễn nghệ thuật, giao lưu di sản, quảng bá nghề truyền thống và văn hóa cộng đồng.
Nhiều nhà văn hóa xã, phường được cải tạo, đầu tư mới, từng bước gắn kết với đời sống tinh thần của người dân, phát huy vai trò là “trụ cột mềm” của phát triển cơ sở. Các không gian sáng tạo như đường đi bộ dọc hai bờ sông Hương, phố đêm Hoàng Thành, Hai Bà Trưng, không gian biểu diễn văn hóa cộng đồng tại các làng nghề cũng được xây dựng và thu hút người dân cùng tham gia, từng bước hình thành bản sắc văn hóa đô thị Huế hiện đại mà vẫn đậm chất truyền thống.
Xây dựng con người Huế và hệ giá trị văn hóa Huế thời kỳ mới
Một trong những định hướng xuyên suốt của thành phố là xây dựng con người Huế hiện đại gắn với hệ giá trị cốt lõi của vùng đất cố đô. Đó là phẩm chất thanh lịch, trí tuệ, nhân ái, hiếu học và năng động trong hội nhập quốc tế. Các chương trình giáo dục đạo đức, giáo dục di sản, phát triển nhân cách được triển khai từ trường học đến cộng đồng, qua đó khơi dậy niềm tự hào về bản sắc Huế và truyền thống văn hóa của quê hương.
Hệ giá trị gia đình Huế – vốn nổi tiếng với sự chuẩn mực, nền nếp, lòng hiếu nghĩa và trọng lễ giáo – được coi là gốc rễ tinh thần của văn hóa Huế. Thành phố đã triển khai nhiều chương trình tuyên truyền về xây dựng gia đình văn hóa, dòng tộc văn hóa, khuyến học và kế thừa nghề truyền thống trong gia đình. Các mô hình như “gia đình 3 thế hệ sống chung gắn bó”, “dòng họ hiếu học”, “người lớn dạy trẻ nhỏ giữ lễ nghĩa” là những hình mẫu cần được nhân rộng để giữ gìn nền nếp Huế giữa thời đại biến động.
Môi trường văn hóa cơ sở và truyền thông giáo dục văn hóa
Môi trường văn hóa ở cấp cơ sở là nơi phản ánh rõ nhất sức sống của văn hóa Huế. Nhiều làng xã vẫn giữ được các nghi lễ truyền thống, đình làng, lễ hội dân gian, các dòng họ tổ chức tế lễ, tri ân tổ tiên… Các câu lạc bộ Ca Huế, câu lạc bộ hát Bài Chòi, thư pháp, dân vũ… tiếp tục hoạt động hiệu quả ở nhiều phường xã, tạo nên không gian sinh hoạt văn hóa đa tầng, gắn kết cộng đồng.
Công tác truyền thông, giáo dục văn hóa cũng được đổi mới mạnh mẽ thông qua nền tảng số. Các trang fanpage, website của ngành văn hóa, các bảo tàng, các trung tâm, câu lạc bộ nghệ thuật thường xuyên giới thiệu di sản, tổ chức tọa đàm, giao lưu trực tuyến, phục vụ công chúng trẻ tuổi. Chương trình “Giáo dục di sản trong học đường”, trải nghiệm mặc áo dài ngũ thân- áo dài truyền thống Huế và các loại cổ phục, tổ chức tham quan di tích, xem trình diễn nghệ thuật cổ truyền (Nhã nhạc, ca Huế…) cho học sinh – sinh viên đã khơi dậy sự yêu thích và gắn bó với văn hóa truyền thống ngay từ thế hệ trẻ.
Bảo tồn và phát huy giá trị di sản
Là vùng đất có hệ thống di sản phong phú bậc nhất cả nước, Huế tiếp tục thể hiện vai trò tiên phong trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. Trong những năm qua, hàng chục công trình thuộc Quần thể Di tích Cố đô Huế đã được trùng tu quy mô như hệ thống tường, cổng Kinh thành và Hộ thành hào, hệ thống tường Hoàng thành và các cổng thành, Điện Thái Hòa, Điện Kiến Trung, Thái Miếu, lăng Tự Đức, lăng Gia Long, lăng Thiệu Trị, lăng Dục Đức, Hổ Quyền, Điện Voi Ré, Điện Hòn Chén…và các di tích bên ngoài quần thể di tích cố đô như Châu Hương Viên, Lao Thừa Phủ, đình làng Kim Long, đình làng An Cựu… Cùng Các di sản phi vật thể như Nhã nhạc cung đình, Ca Huế, nghệ thuật hát Bài Chòi Trung bộ, nghề làm nón, đúc đồng, nề ngõa, pháp lam, nghề chạm khắc gỗ… được phục hồi, đào tạo thế hệ kế thừa và tổ chức biểu diễn định kỳ.
Festival Huế – thương hiệu văn hóa tầm quốc gia – ngày càng phát huy giá trị trong việc quảng bá di sản, kích thích du lịch và gắn kết cộng đồng. Mô hình Festival bốn mùa được áp dụng từ năm 2022 giúp Huế trở thành điểm đến văn hóa quanh năm, thay vì chỉ có một kỳ lễ hội chính.
Phát triển văn học nghệ thuật
Trong giai đoạn vừa qua, văn học nghệ thuật Huế có nhiều chuyển biến tích cực. Các hội chuyên ngành như Hội Nhà văn, Hội Âm nhạc, Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh, Hội Sân khấu… tổ chức sáng tác theo chủ đề, khuyến khích văn nghệ sĩ đi thực tế, bám sát hơi thở đời sống. Nhiều tác phẩm thơ, truyện ngắn, ca khúc, tác phẩm nhiếp ảnh và mỹ thuật có giá trị ra đời, phản ánh sinh động đời sống văn hóa – xã hội của Huế đương đại.
Một thế hệ nghệ sĩ trẻ năng động cũng đang hình thành, tìm tòi các hình thức biểu đạt mới qua phim tài liệu, âm nhạc thể nghiệm, nghệ thuật sắp đặt, kịch ứng tác… góp phần làm giàu bản sắc văn hóa Huế trong thời đại số.
Phát triển công nghiệp văn hóa và hội nhập quốc tế
Thành phố đã bước đầu hình thành hệ sinh thái công nghiệp văn hóa với trọng điểm là các lĩnh vực: Du lịch văn hóa-di sản, thủ công mỹ nghệ, thiết kế, thời trang (áo dài Huế), nhiếp ảnh, quảng cáo, ẩm thực, dịch vụ du lịch và nghệ thuật biểu diễn. Các không gian sáng tạo như các làng nghề truyền thống, các studio, các quán cà phê kết hợp triển lãm nghệ thuật… trở thành điểm đến của giới trẻ và khách du lịch. Đề án xây dựng Huế trở thành “Thành phố sáng tạo UNESCO” về ẩm thực đang được xúc tiến.
Huế cũng tích cực tham gia hội nhập văn hóa quốc tế bằng nhiều hoạt động năng động và thiết thực. Tiêu biểu là gần đây nhất, Thành phố Huế đại diện Việt Nam tham gia Triển lãm quốc tế Expo Osaka 2025- một trong những diễn đàn giao lưu hợp tác lớn nhất thế giới trong năm, tổ chức các chương trình giao lưu văn hóa với Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc, ASEAN, qua đó giới thiệu di sản Huế và hình ảnh áo dài, ẩm thực và các di sản của Việt Nam ra thế giới.
Nguồn nhân lực văn hóa
Huế là địa phương có truyền thống đào tạo chuyên sâu về văn hóa – nghệ thuật, với các cơ sở như Trường Đại học Nghệ thuật, Trường Trung cấp Văn hóa Nghệ thuật Huế, Học viện Âm nhạc Huế, trường Cao đẳng Huế và các trường thành viên của Đại học Huế. Trong giai đoạn 2021-2025, thành phố đã chủ động tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng quản lý văn hóa, kỹ năng tổ chức sự kiện, truyền thông số, thiết kế sáng tạo… nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ, nghệ sĩ và cộng tác viên văn hóa ở cơ sở.
Tuy nhiên, nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực bảo tồn di sản, công nghiệp văn hóa và quản trị văn hóa – nghệ thuật vẫn còn thiếu, cần sự đầu tư bài bản và cơ chế thu hút nhân tài lâu dài.
Hạn chế và thách thức
Hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở tuy được quan tâm đầu tư nhưng chưa đồng đều, một số nơi còn hoạt động hình thức, thiếu nhân sự chuyên môn.
Môi trường văn hóa cơ sở có dấu hiệu bị thương mại hóa hoặc mai một, đặc biệt là tại các khu vực đô thị hóa nhanh.
Công nghiệp văn hóa chưa có chính sách cụ thể hỗ trợ phát triển, thiếu cơ chế khuyến khích đầu tư tư nhân vào lĩnh vực văn hóa sáng tạo.
Nguồn lực cho bảo tồn di sản, nhất là di sản phi vật thể còn hạn chế, nhiều nghệ nhân cao tuổi chưa có người kế thừa.
Truyền thông giáo dục văn hóa chưa thực sự hấp dẫn giới trẻ, chưa khai thác hết sức mạnh của nền tảng số và công nghệ tương tác.
Kiến nghị chính sách và đề xuất với Trung ương
Để Huế tiếp tục phát huy vai trò là trung tâm văn hóa – di sản – sáng tạo tiêu biểu của cả nước, cần sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Trung ương trong thời gian tới, nhất là trong khuôn khổ Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025–2030. Một số đề xuất cụ thể:
Hỗ trợ xây dựng Quỹ phát triển di sản Huế, tạo nguồn lực ổn định cho công tác bảo tồn, phục hồi, mở rộng phạm vi đầu tư để đào tạo nghệ nhân và phát triển văn hóa cộng đồng.
Cho phép thí điểm các mô hình mới để phát huy hiệu quả các nguồn lực ngoài công lập như: sàn giao dịch sáng tạo văn hóa, bảo tàng cộng đồng, không gian biểu diễn truyền thống – hiện đại kết hợp.
Ưu tiên đầu tư xây dựng trung tâm công nghiệp văn hóa cấp vùng tại Huế, hỗ trợ doanh nghiệp sáng tạo, khởi nghiệp văn hóa và liên kết các trường đào tạo nghệ thuật.
Tăng cường hợp tác quốc tế trong bảo tồn di sản và đào tạo nhân lực, hỗ trợ Huế xây dựng hồ sơ để tái đề cử Quần thể di tích cố đô Huế với các tiêu chí về cảnh quan văn hóa và xây dựng hồ sơ di sản mới trình UNESCO (Ca Huế- di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được ghi danh từ năm 2015 và Lễ hội Điện Huệ Nam- Di sản phi vật thể quốc gia ghi danh năm 2024).
Xây dựng chiến lược quốc gia về quảng bá ẩm thực Huế, Áo dài Huế- áo dài Việt Nam và văn hóa cung đình Huế, lấy Huế làm trung tâm khởi nguồn.
Với vị thế là mảnh đất kết tinh tinh hoa văn hóa dân tộc, Cố đô Huế đang có cơ hội to lớn để vươn lên trở thành thành phố văn hóa – di sản – sáng tạo tiêu biểu không chỉ của Việt Nam mà cả khu vực Đông Nam Á và châu Á. Tuy nhiên, để biến mục tiêu trên thành hiện thực, cần có tầm nhìn dài hạn, cơ chế linh hoạt, sự đầu tư mạnh mẽ và đặc biệt là sự đồng hành của Trung ương trong các chính sách văn hóa mang tính chiến lược. Huế ngày nay – kinh đô xưa – đang bước vào vận hội mới, nơi văn hóa không chỉ là ký ức quá khứ, mà còn là tương lai của phát triển bền vững.
Yên Chi