Đền Bà Triệu được xây dựng vào thế kỷ 6, do vua Lý Nam Đế lập để tưởng nhớ vị liệt nữ anh hùng bất khuất có lòng yêu nước. Đền là nơi thờ tự vị nữ anh hùng dân tộc Việt tên là Triệu Thị Trinh, người đã có công trong cuộc khởi nghĩa năm 248, đánh đuổi quân xâm lược Đông Ngô (Trung Quốc) vào giữa thế kỷ thứ 3. Đền nằm trên núi Gai, ngay sát Quốc lộ 1, đoạn đi qua thôn Phú Điền, xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa, cách thành phố Thanh Hóa 18 km về phía Bắc và cách Hà Nội 137 km về phía Nam.
“Tôi chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở biển Đông, đánh đuổi quân Ngô, giành lại giang san, cởi ách nô lệ, há chịu cúi đầu làm tì thiếp cho người ta!”, câu nói nổi tiếng của vị nữ anh hùng bất khuất Triệu Thị Trinh.
Theo tài liệu lịch sử, bà Triệu Thị Trinh sinh năm 226, quê ở quận Cửu Chân, nay thuộc xã Định Tiến, huyện Yên Định, Thanh Hóa. Mồ côi cha mẹ từ nhỏ, bà đến ở với anh trai là Triệu Quốc Đạt, một hào trưởng ở Quan Yên.
Vốn giỏi võ nghệ, năm 20 tuổi, Triệu Thị Trinh cùng anh trai chiêu mộ hàng nghìn tráng sĩ ở núi Nưa dấy binh khởi nghĩa chống quân Đông Ngô xâm lược. Cuộc khởi nghĩa được nhân dân khắp nơi hưởng ứng, sức mạnh của nghĩa quân ngày càng lớn mạnh. Đúng lúc này, Triệu Quốc Đạt lâm bệnh qua đời. Các nghĩa binh thấy Triệu Thị Trinh làm tướng can đảm nên tôn làm chủ tướng.
Quân Ngô phải cử đội quân hùng mạnh cùng nhiều viên tướng giàu kinh nghiệm trận mạc sang đàn áp nghĩa quân. Do lực lượng chênh lệch cùng nhiều mưu mô thâm độc khiến nghĩa quân của nữ tướng xứ Thanh thất bại. Bà Triệu tuẫn tiết tại núi Tùng, xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc vào ngày 22/2, năm Mậu Thìn 248.
Để tưởng niệm công lao của Bà Triệu, nhân dân địa phương đã lập đền thờ, quanh năm hương khói thờ phụng bà.
Lịch sử đền Bà Triệu Thanh Hóa
Đền Bà Triệu được vua Lý Nam Đế xây dựng vào thế kỷ VI. Công trình là nơi tưởng nhớ Bà Triệu Thị Trinh, vị nữ tướng anh hùng có công lao trong cuộc khởi nghĩa năm 248 chống quân Ngô xâm lược.
Dưới thời vua Minh Mạng (thế kỷ XVIII), công trình này được chuyển tới vị trí hiện tại và giữ nguyên cho tới bây giờ. Trải qua thời gian, công trình cũng nhuốm màu phong sương, cổ kính, tuy nhiên, địa phương cũng có những dự án tu sửa hằng năm nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan của khách trong và ngoài tỉnh.
Lễ hội đền Bà Triệu được tổ chức thường niên (từ ngày 21 đến ngày 23 tháng 2 âm lịch) mang đậm nét văn hóa truyền thống gắn liền với những truyền thuyết lịch sử về Bà Triệu. Tại lễ hội sẽ diễn ra các hoạt động như: tế lễ, rước kiệu, tế nữ quan, lễ Mộc dục, tế Phụng Nghinh… Bên cạnh đó, còn có các tiết mục văn nghệ dân gian như: trò “Ngô-Triệu giao quân”, hát chầu văn, thi đấu vật, leo dây, thổi cơm thi, đánh cờ tướng,…
Theo Trung tâm Nghiên cứu lịch sử và bảo tồn di sản Thanh Hóa, mỗi năm có hàng chục nghìn du khách đến tham quan, lễ viếng tại di tích Bà Triệu. Đông nhất thường vào dịp lễ hội được tổ chức từ ngày 21 đến 23/2 âm lịch hằng năm.
Triệu N.Minh Anh