Huế, vùng đất đã từng in dấu tuổi thơ và bước chân của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Gần mười năm sống, học tập và trải nghiệm tại đây (1895–1901 và 1906–1909) đã để lại trong Người những ký ức sâu sắc, góp phần hình thành tư tưởng, nhân cách và khát vọng giải phóng dân tộc của vị lãnh tụ kính yêu. Hôm nay, những “địa chỉ đỏ” ấy vẫn hiện hữu giữa lòng thành phố di sản, trở thành biểu tượng thiêng liêng của lòng yêu nước, tri ân và niềm tự hào của người dân Huế đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Hệ thống di tích Hồ Chí Minh tại thành phố Huế, Ký ức tuổi thơ trên đất Cố đô
Ngày 31/12/2020, Thủ tướng Chính phủ ký Quyết định số 2280/QĐ-TTg xếp hạng Hệ thống di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Thừa Thiên Huế (nay là thành phố Huế) là Di tích Quốc gia đặc biệt. Đây là hệ thống di tích thứ ba của Huế được vinh danh ở cấp độ cao nhất, sau Quần thể di tích Cố đô Huế và tuyến đường Trường Sơn – Hồ Chí Minh lịch sử.
Hệ thống này gồm 9 địa điểm di tích gắn liền với quãng đời niên thiếu của Bác, trong đó có 4 di tích tiêu biểu được xếp hạng quốc gia đặc biệt: Nhà lưu niệm thời niên thiếu của Chủ tịch Hồ Chí Minh tại 17 Mai Thúc Loan; Nhà lưu niệm thời niên thiếu tại làng Dương Nỗ, Đình làng Dương Nỗ, và Trường Quốc Học Huế; Các di tích còn lại như Địa điểm mai táng bà Hoàng Thị Loan, Am Bà, Bến Đá, Tòa Khâm sứ Trung kỳ, Trường Tiểu học Pháp – Việt Đông Ba hiện được xếp hạng di tích cấp tỉnh và giao cho các đơn vị, địa phương quản lý.
Không phải ngẫu nhiên Huế được xem là “quê hương thứ hai” của Bác Hồ. Đây là nơi gia đình Người từng sống, học tập và lao động trong một thời gian dài, để lại dấu ấn sâu đậm trong ký ức và tâm hồn. Chính những năm tháng ấy đã hun đúc trong Người tình yêu quê hương đất nước, ý chí tự lập, khát vọng vươn lên và ý thức đầu tiên về nỗi đau mất nước, nỗi nhục dân tộc.
Những địa chỉ lưu niệm của tình yêu và khát vọng
Ngôi nhà ở 17 Mai Thúc Loan, phường Đông Ba, là nơi gia đình cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc cùng vợ là bà Hoàng Thị Loan và hai con trai Nguyễn Sinh Khiêm, Nguyễn Sinh Cung sinh sống từ năm 1895 đến 1901. Căn nhà gỗ ba gian, tường gạch vồ, mái ngói liệt giản dị nhưng chứa đựng bao kỷ niệm thiêng liêng. Đây là nơi cậu bé Nguyễn Sinh Cung (tức Chủ tịch Hồ Chí Minh) sống từ tuổi lên năm đến mười một, được cha dạy dỗ, chứng kiến sự chăm học và đức độ của thân sinh trong những năm miệt mài ôn tập tại Quốc Tử Giám.
Trong khoảng không gian gần miếu Âm Hồn, nơi tưởng niệm đồng bào tử nạn trong biến cố Thất thủ Kinh đô năm 1885, cậu bé Cung đã cảm nhận sâu sắc nỗi đau mất nước, lòng xót thương dân chúng và sự tàn bạo của kẻ thù. Chính nơi đây đã gieo mầm đầu tiên cho ý chí cứu nước sau này của Người.
Nhà lưu niệm làng Dương Nỗ, nơi cụ Nguyễn Sinh Sắc từng dạy học, là một nếp nhà rường ba gian hai chái, bao quanh là vườn cây trái xanh mướt. Cảnh sắc mộc mạc của làng quê, cùng với đình làng Dương Nỗ cổ kính, nơi Nguyễn Sinh Cung từng chơi đùa, học bài, tham gia lễ hội đã in đậm trong ký ức của Người. Sau này, khi trở thành Chủ tịch nước, Người vẫn nhớ và kể lại: “Đình làng Dương Nỗ có cột to, hồi nhỏ mình thường ra chơi ôm không đặng.” Những lời kể giản dị ấy chính là sợi dây kết nối giữa vị lãnh tụ và quê hương, giữa quá khứ tuổi thơ với hiện tại vĩ đại.
Cũng không thể không nhắc đến Trường Quốc Học Huế, nơi Nguyễn Tất Thành theo học trong niên khóa 1908–1909. Dưới mái trường này, Người được tiếp thu cả Hán học và Tây học, được truyền cảm hứng yêu nước từ những thầy giáo uyên thâm và tâm huyết như Hoàng Thông, Lê Văn Miến… Một năm học ở Quốc Học đã trở thành bước ngoặt, mở rộng tầm nhìn và thắp sáng trong tâm trí Người khát vọng tìm con đường giải phóng dân tộc.
Di sản Hồ Chí Minh, biểu tượng thiêng liêng trong lòng nhân dân Huế
Cố đô Huế không chỉ là một trung tâm hàng đầu của Việt Nam về các di sản phong phú của thời quân chủ phong kiến, nơi đây còn có di sản Hồ Chí Minh, một biểu tượng sống động của giá trị tinh thần, di sản của trí tuệ, nhân cách và lòng yêu nước.
Trải qua hơn nửa thế kỷ, hệ thống di tích lưu niệm về Người luôn được Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Huế trân trọng gìn giữ, tôn tạo. Từng mái ngói, từng bức tường, từng hàng cây đều được chăm sóc như một phần ký ức thiêng liêng của quê hương.
Năm 2021, Bảo tàng Hồ Chí Minh Thừa Thiên Huế (nay là Bảo tàng Hồ Chí Minh thành phố Huế) đã được giao thực hiện Đề án “Phát huy giá trị di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Thừa Thiên Huế phục vụ phát triển du lịch”, do UBND tỉnh phê duyệt ngày 5/5/2021.
Đề án xác định rõ mục tiêu: phát triển các sản phẩm du lịch gắn với di tích Hồ Chí Minh; xây dựng các tuyến tour tham quan kết hợp giáo dục truyền thống; tổ chức lễ dâng hương, dâng hoa hàng năm vào dịp 19/5; và đưa các hoạt động trải nghiệm, tái hiện không gian tuổi thơ của Bác vào chương trình du lịch văn hóa Huế.
Từ năm 2022, các chương trình du lịch “Theo dấu chân Người trên đất Huế” đã được đưa vào khai thác, trở thành một phần của tuyến du lịch “Huế – Quê hương Bác Hồ”, kết nối Bảo tàng Hồ Chí Minh, Nhà lưu niệm Mai Thúc Loan, làng Dương Nỗ và Trường Quốc Học.
Mỗi năm, hàng chục nghìn lượt khách trong và ngoài nước đến viếng thăm, tìm hiểu, thắp hương tưởng niệm. Nhiều đoàn học sinh, sinh viên, cán bộ, chiến sĩ đã chọn nơi đây làm điểm sinh hoạt truyền thống, học tập chính trị, vun bồi lý tưởng sống.
Phát huy giá trị di sản trong dòng chảy hiện đại
Bước vào kỷ nguyên mới, thành phố Huế đã và đang nỗ lực thực hiện Nghị quyết 54-NQ/TW của Bộ Chính trị, với mục tiêu xây dựng Huế trở thành một trong những thành phố trực thuộc Trung ương tiêu biểu – “thành phố di sản, văn hóa, sinh thái, cảnh quan, thân thiện môi trường và thông minh”. Trong bức tranh phát triển đó, di sản Hồ Chí Minh được xem là một trụ cột tinh thần, một nguồn lực văn hóa đặc biệt cần được bảo tồn và phát huy.
Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Huế đã chỉ đạo Bảo tàng Hồ Chí Minh triển khai các hoạt động số hóa tư liệu, xây dựng hệ thống trưng bày hiện đại, ứng dụng công nghệ 3D – VR để du khách có thể “tham quan ảo” các di tích.
Các hoạt động giao lưu, tọa đàm, nói chuyện truyền thống, triển lãm chuyên đề như “Chủ tịch Hồ Chí Minh với Huế – Huế trong trái tim Người” được tổ chức định kỳ, tạo hiệu ứng lan tỏa sâu rộng trong cộng đồng.
Bên cạnh đó, công tác xã hội hóa được đẩy mạnh. Nhiều tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân tham gia hỗ trợ trùng tu di tích, tài trợ các hoạt động giáo dục – truyền thông. Nhiều mô hình sáng tạo được triển khai như: “Hành trình theo chân Bác” dành cho học sinh; “Không gian tuổi thơ Hồ Chí Minh” tái hiện sinh hoạt gia đình cụ Nguyễn Sinh Sắc; hay “Góc Huế trong ký ức Bác Hồ” tại Bảo tàng.
Nhờ đó, các di tích không chỉ là nơi thờ tự, tưởng niệm mà còn trở thành trung tâm giáo dục văn hóa, lịch sử và du lịch trải nghiệm, góp phần bồi dưỡng lòng yêu nước và ý thức công dân trong thế hệ trẻ.
Di sản Hồ Chí Minh, tài sản tinh thần của thành phố di sản
Trong hành trình phát triển của Huế hôm nay, di sản Hồ Chí Minh là một phần máu thịt của đô thị di sản – sáng tạo. Không chỉ mang giá trị lịch sử, hệ thống di tích còn phản ánh mối quan hệ gắn bó máu thịt giữa lãnh tụ Hồ Chí Minh với nhân dân Huế.
Ở đây, di sản không khép kín trong bảo tồn mà được “hồi sinh” trong đời sống đương đại – trong giáo dục học đường, trong du lịch cộng đồng, trong nghệ thuật và không gian công cộng.
Huế đã và đang xây dựng hình ảnh “Bảo tàng Hồ Chí Minh mở”, với các hoạt động tương tác: chiếu phim tư liệu, trưng bày ảnh động, tổ chức talkshow, thi kể chuyện Bác Hồ… Những buổi “dâng hoa tưởng niệm” mỗi dịp 19/5, 2/9 hay “Tuần lễ học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” đã trở thành nét đẹp văn hóa thường niên của người dân Cố đô.
Đặc biệt, trong dòng chảy hội nhập quốc tế, hình ảnh Bác Hồ ở Huế còn là thông điệp văn hóa đối ngoại – minh chứng về một Việt Nam nhân văn, hòa bình, sáng tạo. Du khách quốc tế đến Huế không chỉ ngắm lăng tẩm, đền đài, mà còn được dẫn đến ngôi nhà nhỏ Mai Thúc Loan, được nghe kể về cậu bé Nguyễn Sinh Cung, người sau này làm thay đổi vận mệnh dân tộc Việt Nam.
Hướng đến tương lai, lan tỏa giá trị từ trái tim nhân dân
Phát huy di sản Hồ Chí Minh trong thời đại mới không chỉ là công việc của ngành văn hóa, mà còn là nhiệm vụ chung của toàn xã hội. Trong thời gian tới, Thành phố Huế sẽ tiếp tục đầu tư tu bổ, tôn tạo hệ thống di tích; hoàn thiện hạ tầng giao thông, cảnh quan và dịch vụ du lịch tại các điểm đến. Đồng thời, triển khai các chương trình kết nối “Con đường di sản Hồ Chí Minh” , từ Huế đến Nghệ An, Tuyên Quang, Cao Bằng, Hà Nội, và Huế- Thành phố Hồ Chí Minh, Lâm Đồng (trước là Bình Thuận) – Đồng Tháp để tạo thành tuyến du lịch văn hóa – lịch sử xuyên Việt mang tầm quốc gia.
Việc bảo tồn, phát huy di sản Hồ Chí Minh ở Huế còn mang ý nghĩa sâu xa: đó là giữ gìn hồn cốt dân tộc, vun bồi lý tưởng cách mạng và lòng nhân ái trong tâm hồn người Việt. Bởi di sản của Bác không chỉ nằm ở ngôi nhà, mái trường hay ngôi đình cổ, mà còn trong trái tim, trong suy nghĩ, hành động của mỗi người dân Huế hôm nay – những người vẫn đang tiếp nối hành trình Người để lại: “Xây dựng đất nước ta đàng hoàng hơn, to đẹp hơn.”
Huế, với hệ thống di tích lưu niệm Hồ Chí Minh được xếp hạng Quốc gia đặc biệt, đang trở thành một biểu tượng kép: vừa là trung tâm bảo tồn di sản văn hóa dân tộc, vừa là nơi khởi nguồn của tinh thần yêu nước, nhân văn và sáng tạo.
Giữa nhịp sống hiện đại, khi thành phố đang chuyển mình thành đô thị thông minh, sinh thái, di sản thì giá trị Hồ Chí Minh vẫn tỏa sáng, như ngọn đuốc soi đường cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Đó chính là di sản văn hóa Hồ Chí Minh trong lòng nhân dân thành phố Huế, một di sản sống, được bảo tồn không chỉ bằng vật chất, mà bằng niềm tin, tình yêu và lòng tự hào bất tận của con người Cố đô./.
TS.Phan Thanh Hải